Aydın’a bağlı Didim ilçesi, küçük bir çiftlikten, 1820’lerden sonra, 200 yıl içinde, büyük bir ilçeye dönüşen Ege kıyılarındaki tipik Rum kökenli yerleşim yerlerinden biridir
Didim’in büyümesinin iki temel nedeni, Türkiye ile Yunanistan arasındaki sınır ilişkisinin kesinleşmesi ve modern zamanlarda turizmin önem kazanmasıdır. Yoksa Osmanlı idaresinin son zamanlarında Didim sahilleri, az nüfusa sahip, hastalıklı ve asayiş bakımından güvensiz yerlerdi. Adalardan gelen korsan ve eşkıya baskısından dolayı, bu sahilde büyük bir yerleşim yeri kurulamamıştı.
YORAN ÇİFTLİĞİ
Modern Didim’in asli çekirdeği, Yoran Çiftliği’dir. Yoran adı, Osmanlı coğrafyasında, Kayseri Pınarbaşı, Bafra ve Leryoz adasında da yer adı olarak geçer. 1824 tarihli bir Osmanlı arşiv belgesinde ise Yoran sözcüğü Söke civarındaki bir sahilin adıdır. Akbük, bu sahilde bulunur. Bir başka belgede ise Balat kazasında Sisam adasının karşısında Yoran sahilinde bulunan Akbük isimli yerin asayişinin, Kuşadası muhafızı İlyas Ağa’ya (Söke, Kuşadası ve Milas’taki ayan ailesinin kurucusu) bırakıldığından söz edilir.
1862’de bu sahilde Yoran iskelesi adıyla bir iskele yapılmıştır. 1857 tarihli bir Osmanlı arşiv belgesinde, bu çiftliğin, İzmir eyaleti dâhilinde bulunduğu belirtilir. 1863 tarihli bir başka belgeden, bu çiftliğin, küçük bir köye dönüştüğü anlaşılıyor. Aslında Yoran’ın temelde bir köy olduğu, sonradan çiftliğe dönüştüğü, sonradan tekrar köy haline geldiği anlaşılıyor. Zira 16'ncı yüzyıl sonlarına ait Balat veya Çine ile ilgili resmi belgelerde, Yoran müslümanların yaşadığı bir köy adı olarak geçer. Hatta Ali Bey isminde bir hayırsever burada küçük bir cami yaptırmış ve buna bazı gelir kaynaklarını vakfetmişti. 19'uncu yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde bu köy, Osmanlı idaresi tarafından Rum eşkıyalar için bir toplanma yeri olarak tanımlanıyor. Yoran köyünde 1890 yılında kuraklık meydana geldiği için tohumlar telef oldu ve Yoran köylüleri de Osmanlı hükümetinden tohumluk buğday talep etti.
KARAKOL YAPILDI
Yoran, 1910 yılında üç kadar Rum’un yaşadığı bir köydü ve bir Rum, köy arazisinin tamamını ele geçirmeye çalıştığı için, bu Rum erkek, köyün diğer Rumlar tarafından İstanbul’a şikâyet edilmişti. 1906 yılında burada bir karakol yapıldı, zira bölgede asayiş sorunu vardı. Başka bir belgede de ‘Yoran köyünde eski Didim şehrinin’ bulunduğundan söz edilir. Yoran ismi Cumhuriyetin ilk yıllarında Yenihisar’a değiştirildi. 1966’da ise Yenihisar köyünde belediye kuruldu. 1997’de ise bölgenin Didim olarak tanınmasından dolayı Aydın Yenihisar Belediyesinin adı Didim’e değiştirildi. Didim ise, 20'nci yüzyıl başlarına ait Osmanlı resmi yazışmalarında, bazen Söke’ye bazen de Milas’a bağlı olarak gösterilen bir mevki, arazi veya yer adı olarak yazılmıştır. İlginç bir şekilde, antik kentin ismi Didyma, hem Yoran hem de Yenihisar sözcüklerini ortadan kaldırdı.
HARABELERİN ADIYDI
Didim, modern bir yerleşim yeri değil, antik harabelerin olduğu yerin adıydı. Fransız ve Alman arkeologlar, burada kazı yaptıklarından dolayı, Didim sözcüğünü, diğer sözcüklerden daha popüler hale getirdi.
Bu isim sonradan meskûn yeri (köyü) de içine alan bir isim haline geldi. Söke, Milas, Çanlı ve Kuşadası, Didim’den (Yoran köyü veya Yenihisar) daha eski yerleşim yerleridir. Tüm bu yerler, Sisam adasından gelen Rumların baskısı altındaydı. Osmanlı idari teşkilatında Yenihisar köyü denilince, daha çok Taşöz adasındaki Yenihisar iskelesi akla gelirdi.
