16'ncı yüzyıl Osmanlı yazışmalarında Bodrum, kaleye verilen bir isimdir. Yarımadanın genel ismi Sıralovos’dur. Bu sözcük kuşkusuz antik Strobilos isminin Türkçedeki bozuk telaffuzudur. Bu sözcük de Osmanlı yazışmalarında farklı şekillerde yazılmıştır: Sıralavaz, Eserulus, Isravolos vs...
Bodrum yarımadasının, Menteşe oğulları zamanında tamamen Türkleştiği anlaşılıyor. 16'ncı yüzyıla ait nüfus sayımlarında hem Bodrum Kalesi'nde hem de yarımada köylerinde gayrimüslim nüfusa rastlanmaz. Tüm Batı Anadolu kentlerinde olduğu gibi, Bodrum yarımadasının Müslüman Türk nüfusuna, Ermeniler, Rumlar, Yahudiler, Avrupalılar, muhacirler ve mübadiller sonradan eklenmiştir. Sıralovos, aynı zamanda yarımadayı kapsayan kadılığın da adıdır. Bodrum sözcüğünün tüm yarımadaya şamil olarak kullanılması Cumhuriyet dönemindedir. Malum ki, Bodrum kalesindeki Rodos şövalyelerine bağlı gayrimüslim askerler, 1522 yılından sonra kaleyi terk etmişlerdir.
Bodrum, Osmanlılar döneminde hapishane, kale, liman, tersane, karantinahane (tefahhuzhane) ve iskelesiyle dikkati çeker. Yine asar-ı atikalarıyla (antik şehir Halikarnassos), Avrupalıların dikkatini çekmiştir. Pek çok Avrupalı gezgin, diplomat, asker ve arkeolog bu antik şehir gezmek ve incelemek için Bodrum’a gelmişlerdir. Bodrum’un hinterlandı, Rodos ve 12 Adalar’a doğrudur. Dolayısıyla bir sahil şehri olarak dikkati çeker.
Tarım arazileri az olduğu için geçim kaynağı esas olarak denize bağlıdır. Rodos, Girit, Garp Ocakları ve Malta ile deniz bağlantısı vardır. Bodrum-Milas şosesinin yapımına 1925 yılında başlanmıştır. Bu sebeple Bodrum’un karayoluyla Muğla’ya bağlanması Cumhuriyet döneminin bir başarısıdır.
İSTANBUL'A GÖÇ ETTİLER
18'inci yüzyıl sonlarında Bodrum tersanesinde kalyon inşa edilmiştir. Bodrum kıyıları, 1820’lı yıllarda Izbandut eşkıyasının baskınına uğramıştır. Eşkıya baskını ve kıtlıktan dolayı, bu yıllarda, Bodrumlu Müslümanların İstanbul’a göç etmeye çalıştıkları görülmektedir. 19'uncu yüzyıl sonlarında Rumlar, Bodrum merkezde kalabalık bir mahalle kurmayı başarmışlar ve birkaç kez restore edilen Aya Yorgi isimli bir kiliseye de sahip olmuşlardır. 1872’de Gümüşlü’de (şimdiki Gümüşlük) bir Rum kilisesi yapıldı. 1839’da Kadıkalesi’nde de bir Rum kilisesi inşa edilmiştir. Rum Beyi veya Rum Haneleri isimli yerleşim yerinin mevcudiyetinden burada Rumların yaşadıkları anlaşılmamalıdır. 18 Şubat 1914’te bu yer isimleri Türk Beyi ve İslam Haneleri olarak değiştirilmiştir. Az sayıda da Yahudi nüfusa sahip olmuştur. 1801 tarihli bir belgeye göre burada Sultan Muhyiddin Mevlevihanesi isimli bir Mevlevihane mevcuttu. Buradaki en eski İslam eserlerinden birisi, Mustafa Paşazade Hacı Cafer Bey medresesi (Tepecik Mahallesi'nde) ile Kızılhisari Kaptan Mustafa Medresesi'dir.
EN ESKİ YERLEŞİMLER
Peksimet, Karabağ, Belen, Hürrem, Kuyucak, Akçalan, Kâfircik, Akkaya, Yahşi, Göçer, Türkmenönü, Kızılcakuyu, Müskebi, Mülk, Burun, Karaova, Erimiye, Etirim, Sandıma, Maymuncuk, Dedeler, Bağla, Kargı, Aspad köyleri en eski yerleşim yerleridir. Karatoprak adı, 1972’de Turgut Reis’e değiştirilmiştir. Deprem, çiçek ve humma hastalıkları, eşkıyalık (Çakırcıoğlu Çetesi) ve hayvan kaçakçılığı, Bodrum’un temel sorunlarındandı. 1833’te Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın askerleri Bodrum’u işgal etti. Daha sonraki dönemlerde Fransız ve İngiliz gemilerinin saldırısına uğradı. 1914-1915’te İtilaf devletlerinin saldırına uğradı. 1917 tarihli bir Osmanlı nüfus sayımına göre, Bodrum yarımadasında 22 köy mevcuttu.
Bunlar içinde en kalabalığı Müskebi-yi Kebir ve Karakaya köyleriydi. Bitez ve Gökçebelen gibi köyler 10 küsur hanelik küçük köylerdi. Köylerdeki bu nüfus azlığının sebebi, I. Dünya Harbi ile Çanakkale harplerinden dolayıydı. İtalyanlar tarafından işgal edildi. Bodrum merkez ise 10 mahallelik, yaklaşık bin hanelik bir nüfusa sahipti ki bunun yarıdan fazlasını Rumlar oluşturuyordu. Bunun nedeni ise gayrimüslimlerin askere gitmemesiydi.
Bu tarihlerde 20 hanelik bir Yahudi nüfusunun da olduğunu belirtmek gerekir. 1916’da Fransız gemileri köyleri (Farilya köyü mescidi) bombaladı. 1290’da Muğla’ya telgraf hattıyla bağlandı. İstanköy, Rodos ve 12 Adalardan pek çok mülteci Bodrum’a geldi. 1924-1926 yılları arasında Hanya, Kandiya, Florina ve Preveze Mübadilleri burada iskân edildi.
