Bir okurumuz soruyor: “Bir işyerinde 4 yıla yakın bir süredir çalışmaktayım. İşveren tarafından imzalatılan işten çıkarılmama ilişkin yazıda 8 hafta sonra iş akdimin sona ereceği, ayrıca bu süre içinde günde 2 saat iş arama izni kullanabileceğim bildirildi. İş arama iznimi toptan kullanabilir miyim, bu konuda haklarım nelerdir?”
Yeni iş arama izni ihbar öneli içinde işçiye tanınmış bir hak, işverene ise yasadan doğan bir yükümdür. İş arama iznini düzenleyen 4857 sayılı İş Yasası’nın 27 maddesindeki hükme göre işveren, işçinin kıdemine göre hak kazandığı 2 ile 8 haftalık bildirim süresi içinde işçiye yeni bir iş bulabilmesi için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermek zorundadır. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır. İşveren yeni iş arama iznini vermez ya da eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücreti işçiye öder. İşveren, iş arama izni süresinde işçiyi çalıştırırsa işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ek olarak, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.
Uygulamada iş arama izni ile ilgili en çok tartışılan hususlar şunlardır: İş arama iznini günde 2 saat üzerinden parçalı şekilde kullanan işçi, iş arama izninin ilk günlerinde iş bulduğu takdirde kalan iznini toplu olarak kullanabilir mi? Yine iş arama izni verilmez ya da eksik kullandırılırsa işverenin ihbar tazminatı ödeme borcu mu doğar, yoksa iş arama izni parasını mı ödemek zorunda kalır? Ödemek zorunda kalırsa bunun hesabı nasıl yapılır?
Düşünelim ki işçi iş arama iznini kullanmaya başladığı 5'inci günü yeni çalışacağı işini buldu. Bu durumda yasa maddesindeki “(…) işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve durumu işverene bildirmek zorundadır.” hükmü dikkate alındığında işverenin yine işçinin kalan iş arama iznini toptan kullanma isteğini yerine getirmek zorundadır.
Yine diyelim ki işveren imzalattığı işten çıkarma bildiriminde işçiye iş arama izni kullanabileceğini de bildirdiği ve iş arama izninin bir kısmını kullandırdıktan sonra işçinin hizmetine ihtiyaç olduğu gerekçesiyle kalan iznini kullandırmazsa ne olacaktır? Bu gibi durumlarda da işveren işçiye kalan iş arama izninin ücretini ödemek durumundadır. Burada önemli olan kalan iş arama izni süresinde işçiyi çalıştırdığından bu sürenin ücretini izin kullanmadan alacağı ücrete ek olarak ayrıca iki kat üzerinden ödeyecek olmasıdır. Buna göre işçiye çalıştırıldığı iş arama izni saatlerinin ücreti normal saat ücretinin 3 katı olarak ödenecektir.
Öte yandan iş arama izni ücretinin hesabında hassas bir nokta bulunmaktadır. Yasa maddesinde bildirim süresince iş saatleri içinde iş arama izni verileceği belirtilmiş olup, bunun çalışılan güne göre hesaplanması gerekmektedir. Örneğin işçi, iş sözleşmesi gereğince haftanın 6 günü çalışıyor ve kendisine 8 haftalık ve 56 günlük ihbar öneli tanınmış ise bu 8 hafta içinde her haftanın 7 günü, günlük 2’şer saat üzerinden değil çalıştığı haftanın 6’şar günü için iş arama izni kullanacağından iş arama izin ücreti 56 gün x 2 saat = 112 saat değil, 8 hafta x 6 gün= 48 gün x 2 saat = 96 saat ücreti tutarında alacaktır. Kalan iş arama izni de bu esasa göre hesaplanacak, aksine iş arama izni eksik kullandırıldığı için ayrıca ihbar tazminatı ödenmeyecektir.
Ayrıca işveren işçiye imzalattığı işten çıkarma bildiriminde iş arama izninden söz etmez ve fiili olarak hiç iş arama izni kullandırmazsa, bu gibi durumlarda işçiye hizmetine göre tazminata esas ücreti üzerinden 2 ile 8 hafta arasında ihbar tazminatı ödemek zorunda kalacaktır.