Haber / Ali Rıza KARASU
Barınma krizi Türkiye’nin en önemli ve acil çözülmesi gereken sorunlarından biri haline gelmeye başladı. Oysa konut ve barınma hakkı en temel insan haklarından sayılıyor. Bu hak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, “Herkes temel insani gereksinimlerini karşılayabilecek, insan haysiyetine yakışır biçimde konut ve barınma hakkına sahiptir” maddesiyle güvence altına alınmasına rağmen her geçen yıl daha fazla yurttaş kiracı statüsüne geçiyor. Türkiye’de uzun yıllardır inşaat ve emlak odaklı bir ekonomik modeli benimsenmesine rağmen konut açığı giderilemedi. Arz yetersizliği konut fiyatları ile kira bedelleri dar gelirli vatandaşlar için karşılanamayacak boyutlara ulaştı. Son dönemde yaşanan fahiş kira artışları, ev sahipleriyle kiracıları da karşı karşıya getirmeye başladı.
ÇARE OLAMADI
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 9 Mayıs’ta kabine toplantısı sonrasında konut finansmanı için yeni paket açıkladı. Buna göre ilk defa ve konut sahibi olacaklara 10 yıla kadar vadeli ve yüzde 0,99 faizli kredi sağlanacak. Konut değerinin en az yarısı 1 Nisan 2022'den önce açılmış döviz hesaplarının bozdurulması veya fiziki altınların Merkez Bankası'na satılarak karşılanması şartı ile alınacak konutlar da bu paketten yararlanabilecek. Veriler, düşük faizli kampanyalardan servet biriktirmek isteyenlerin faydalandığını gösteriyor.
Erdoğan'ın açıklamasının ardından internette yer alan satılık konut ilanlarının fiyatlarındaki değişiklik dikkat çekti. 19 Nisan'da verilen ilanda 1 milyon 450 bin TL'ye satışta olan ev, Erdoğan'ın açıklamasından dakikalar sonra 200 bin TL zam ile 1 milyon 650 TL'ye çıkarıldı. Diğer bir ilanda ise 18 Nisan'da 1 milyon 50 bin olan konutun fiyatı 1 milyon 250 bin lira olarak güncellendi.
PARASI OLAN ALDI
Türk Lirası’nın döviz karşısında değer kaybetmesi ve resmi enflasyonun dahi yüzde 70’e dayanması konut ve kira fiyatlarını dar gelirli için ulaşılamaz hale getirdi. Mevduat faizlerinin uzun süredir enflasyonun altında kalması, birikiminin buharlaşmasını istemeyen yatırımcı, tercihini konuta yatırımdan yana kullandı. Vatandaşlık için konuta yönelen yabancıların da ilgisi fiyatları daha da artırdı. Ev sahipliği artmasına rağmen kiracı oranının da yükselmesi tapuyu ihtiyacı olanın değil birikimi bulunanın aldığını gösterdi.
Euronews’in Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine dayandırdığı haberine göre, Türkiye’de yıllık konut satışı 1.5 milyona dayandı. 2013’te yıllık 1 milyon 157 bin konut satılırken, sayı 2021’de 1 milyon 492 bine yükseldi. 2020’de ise yıllık konut satış sayısı 1 milyon 499 bini aştı.
Konut satışındaki artışa rağmen kendi evinde oturanların oranı düşüyor, kiracıların oranı yükseliyor. TÜİK göre 2019'da yüzde 25.6 olan kiracı sayısı 2020'de yüzde 26.2'ye yükseldi. 2014 yılında yüzde 61.1 olan ev sahipliği oranı, 2019'da yüzde 58.8'e, 2020 yılında yüzde 57.8'e geriledi. Verilere göre 2019 yılında 47 milyon 457 bin kişi olan kendi evinde oturanların sayısı, 2020'de 47 milyon 323 bine geriledi. TÜİK’e göre 2021’de 82 milyonluk nüfusun yüzde 26.76’sı kirada yaşıyor.
NEDEN ARTIYOR?
Merkez Bankası verilerine göre Şubat 2021 ile Şubat 2022 arasında Türkiye’de konut fiyatları yüzde 96 oranında arttı. Fiyat artışlarının temel nedeni iktidarın yanlış ekonomi politikaları gösteriliyor. Faiz inadıyla kurun fırlaması girdi maliyetlerini de katladı. Artan maliyetlerle birlikte konutta üretim azalırken, yatırımcı ve yabancı talebiyle fiyatlar dolar bazında hızlı yükseldi. Bazı bölgelerde konut fiyatları 3 katına çıkarken, tarihte belki de ilk kez, konut fiyatlarındaki artış, dolardaki artıştan fazla oldu.
Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB) Gayrimenkul Değerleme’nin Merkez Bankası Konut Fiyat Endeksi’nden derlediği ve Nisan ayında açıkladığı verilere göre, ülke genelinde 2019’un Ocak ayında 436 dolar olan konutların metrekare fiyatları bu yılın Şubat ayında 624 dolara çıktı. 4 yılda dolar bazındaki fiyat artışı yüzde 43 olarak hesaplandı. TÜİK verilere göre, inşaat maliyet endeksi, 2022 Mart ayında önceki aya göre yüzde 9,58, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 101,57 arttı. Malzeme endeksinde ise bir önceki yıla göre yüzde 128.11'lik artış kaydedildi.
KİRALAR UÇUŞTA
Kira konusunda serbest piyasa, eşitsizliği derinleştiriyor. Bazı bölgelerde kullanılamaz halde olan konutlar için dahi yüksek kira bedeli isteniyor. Yatırım amaçlı birden fazla konut sahibi olan kişiler, kamusal bir düzenleme ya da kısıtlama olmadan fiyatlarıyla piyasayı yönlendirebiliyor. Artan kiralar, düşük gelirli kesimin yaşadığı bölgelerde vatandaşı daha “varoş” semtlere taşınmaya mecbur bırakıyor. Maliyet artışları sebebiyle bazı bölgelerde ev fiyatları ve kiralar son bir yılda 3 kattan fazla arttı. Geçen yıl 500 bin TL’den satışa konulan 2+1, 90 metre karelik dairenin bugünkü satış fiyatı 1,4 milyon liraya, aynı dairenin kirası ise bir yılda 2 bin liradan 4 bin 500 liraya çıktı. İzmir Balçova’da bir yıl önce 2 bin 500 liraya kiraya verilen evler, şimdi 5 bin lira talep ediliyor.
Gayrimenkul değerleme platformu Endeksa'nın verilerine göre, Türkiye genelinde Nisan ayı itibarıyla konut satış fiyatları yıllık yüzde 147 arttı. Kiralar ise son 1 yılda yüzde 120, son 4 yılda ise yüzde 154.61 artış gösterdi. Türkiye genelinde ortalama metrekare kira 38.93 TL, ortalama kira 4 bin 282 TL, konut yatırımının geri dönüş süresi ise 18 yıl oldu. Son 3 aya bakıldığında kiraların Ocak ayında yüzde 6.3, Şubat ayında yüzde 9.4, Mart ayında ise yüzde 18.27 artış gösterdiği görülüyor.
Düşen alım gücü ve fiyatların yükselmesi konut alım talebi üst gelir gurubu ve sunulan “teşvik” nedeniyle çoğunlukla yabancılardan geliyor. Yabancılara konut satışları martta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 31 yükselişle 5 bin 567'ye çıktı. Geçen ay toplam konut satışları içinde yabancılara yapılan konut satışının payı yüzde 4.1 oldu.
Ev sahibi kiracı kavgası başladı
Fahiş kira artış talebi son dönemde ev sahipleriyle kiracıları karşı karşıya getiriyor. İstanbul Esenyurt’ta anlaşmazlık yaşayan ev sahipleri ile kiracılar sokakta birbirlerine tekme tokat saldırdı. Silahların çekildiği olayda kiracı baba ve oğul gözaltına alındı. Benzer bir başka olay yine İstanbul’da yaşandı. Çekmeköy'de zam yapmak isteyen dükkan sahibi, anlaşma sağlanamayınca kiracısını silahla vurdu. İstanbul'da Kasım 2021’de yaşanan olayda ise 1 ölü, 2 yaralandı. Yenimahalle'deki Dr. Ömer Besim Paşa Caddesi’nde kiracıyla mal sahibi arasında tartışmanın büyümesi üzerine mal sahibi S.E.H. tabancayla M.S.E. ve yanındakilere ateş etti. M.S.E. hayatını kaybetti, yaralanan 2 kişi olay yerine sevk edilen 112 Acil Sağlık ekibince hastaneye kaldırıldı.
Türkiye genelinde artış var
BETAM'ın çalışmasına göre, Türkiye genelinde ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatındaki yıllık artış oranı Nisan ayında yüzde 182,7 oldu. Ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatı 48.5 TL’ye yükseldi. Çalışmaya göre yıllık kira artış oranı İstanbul’da yüzde 140, Ankara’da yüzde 133.9, İzmir’de ise yüzde 110.8 oldu. Bu gelişmeler sonucunda ortalama kiralık konut ilan metrekare fiyatları İstanbul’da 60 TL’ye, Ankara’da 29 TL’ye, İzmir’de ise 38.3 TL’ye yükseldi.
