Macit SEFİLOĞLU - “İyonya’nın İncisi” İzmir, antikçağdan günümüze kadar geçen binlerce yıllık süreçte güçlü kadın aktörlerin yaşam merkezi oldu. Başarıları, mücadeleci bakış açıları tüm ülkeye yayılan İzmirli kadınlar bugün hala örnek oluşturuyor.
Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi Araştırma Görevlisi Dr. Asil Kaya, İzmir’i kadın kenti diye adlandırılan bir araştırmayı gerçekleştirdi. Kaya, genelev kadınlarının tarihte ilk sendika kurma girişimini, uzun çalışma saatleri ve işçilik ücretlerinin düşüklüğüne isyan eden İzmirli ilk kadın liderleri anlattı:
PROTEST DURUŞ
“Hem Türk tarihinde hem de dünya tarihinde önemli bir yere sahip olan bu kentin kadınlar tarafından kurulmuş olması bile İzmir’i dünyanın en ilgi çekici kentlerinden birisi yapmak için yeterlidir. Tanrıçalarıyla mitolojiye hayat veren bu kent, tarihin her döneminde kadınsı isimlerle anılmıştır’’ diyen Kaya İzmir kadınının hak gasplarına özgürlüklerinin kısıtlanmasına tahammülü olmadığını da belirtti. Kaya, “Anadolu’da ilk kadın ayaklanmasının İzmir’de çıkması tesadüf değildir. İzmir kadını için örgütlenmek rutin bir iştir. Bu yüzden Türkiye’de genelev kadınlarının ilk örgütlendiği kenttir, İzmir” diye konuştu.
Kaya şunları söyledi: “Hak, hukuk ve özgürlük gibi değerlere böylesine bağlı olan kadınların, siyasetten ayrı durmaları elbette mümkün değildir. Nitekim hem Milli Mücadele Dönemi’ndeki gayretleri hem de devrimlerin gerçekleşmesindeki rolleriyle hak ettikleri seçme ve seçilme serbestisinden doğan fırsatı ilk kez onlar değerlendirmişlerdir.
Kaya, İzmir’in BM tarafından Kadın Dostu Kent ilan edilmesinin tesadüf olmadığını da kaydederek, şöyle konuştu: “Hz. İsa’nın annesi Hz. Meryem’i ve Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ı sonsuza dek koynunda taşıyacak olan İzmir’in 1990’lı yıllarda kadın sorununa ve eşitlik konusuna en duyarlı il olması, 2010 yılında da Birleşmiş Milletler tarafından ‘Kadın Dostu Kent’ ilan edilmesi, kadınların eseridir.’’
İktisat Kongresi’nde kadınlar
Kadınların ekonomi ve iş hayatında seslerinin en gür çıktığı etkinlik, 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihlerinde toplanan İzmir İktisat Kongresi olmuştur. İşgalden yeni kurtulmuş bir ülkenin ekonomik temellerinin atıldığı bu toplantıya kadınların o zamanki adıyla “amele”, bugünkü adıyla ise “işçi” delegesi olarak katılmaları hayli anlamlı ve önemlidir.
İLK KADIN İŞÇİ EYLEMİ
İzmir’de 1930 yılında kadın işçilerin ilk kitlesel eylemi gerçekleşti. Göztepe semtinde Jiraud ailesine ait incir işletmelerinde çalışan 100 kadın işçi 18 saatlik günlük çalışma süresine ve günlük ücretlerinin anlaştıkları 110 ile 140 kuruştan 50-70 kuruşa düşürülmesi nedeniyle iş bıraktılar. Tüm çalışanlar bu eyleme destek verdi. 1961 yılında Yüksek Hakem Kurulu’nun haklarını yediğini öne süren ve İzmir’de o güne kadar düzenlenen en kitlesel protestoya takunyalarıyla katılan yaklaşık 300 kadın, kadınların iş hayatındaki mücadelelerinin simgesi olmuşlardır.
Siyasette İzmirli kadınlar
BENAL NEVZAT ARIMAN
Cumhuriyet’in ilk kadın parti üyesi Benal Nevzat Arıman, 1926 yılında Cumhuriyet Halk Fırkası’na kayıt yaptıran siyaset alandaki öncü kadınların ilkidir. İzmir Belediye Üyesi, 1934’te İzmir Milletvekili seçildi.
HALİDE EDİP ADIVAR
Milli Mücadele Dönemi’nin simge isimlerinden olan Halide Edip Adıvar, Milli Mücadele’yi anlatan edebi eserleriyle Türk Tarihi’ne ışık tutmuştur. 1950’de bağımsız aday olarak İzmir Milletvekilliği’ne seçilmiştir.
TÜRKAN AKYOL
Prof. Dr. Türkan Akyol, 1971 yılında Nihat Erim’in başkanlığında kurulan 33. Hükümet’te Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı olarak Türkiye’nin ilk kadın bakanı olma unvanını elde etti.
IŞILAY SAYGIN
Ege Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden mezun olmuştur. 1973 ve 1977 yılında Adalet Partisi’nin Buca Belediye Başkan Adayı olan ve her iki seçimi de kazanan Saygın, 1983-2002 yılları arasında tam 19 yıl süren milletvekilliği döneminde Devlet Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve Turizm Bakanlığı görevlerinde bulunmuştur.
SENİHA TINAY
Seniha Tınay, 1963 seçimlerinde Adalet Partisi’nden aday olduğu Dikili Belediye Başkanlığı’na seçilerek İzmir’in ilk kadın belediye başkanı olmayı başarmıştır.
