Haber / Zekiye ERGÜN
'Biz toprağa bitkisel hayata girmiş insan gibi, sürekli suni besin elementleri veriyoruz. Günümüzde yaygın olarak yapılan tarım bu. Oysa toprak, damarlarımızda akan kandır' diyor Ziraat Yüksek Mühendisi Saliha Açıkbaş; mesleği kentsel atıkları kompost yaparak toprağı zenginleştirmek. Bugün kendisiyle kompostun neden önemli olduğunu, nasıl yapıldığını konuşacağız.
Kompost ne demek ve mantığı nedir bize açıklar mısınız?
Kompostlaştırma, organik maddelerin kontrollü çevresel şartlar altında fiziksel, biyolojik ve kimyasal olarak olarak ayrıştırılması, stabilizasyonu ve olgunlaşma sürecidir. Kompostlaşma süreci sonunda elde edilen, humus açısından zengin, biyolojik olarak kararlı gübre değeri olan ve toprak şartlandırıcı ve iyileştirici olarak kullanılabilen geri dönüşüm faaliyetinin faydalı son ürününe “kompost” adı verilir.
Bitkiler tarafından kullanılamayan organik bileşiklerin, kullanılabilir forma dönüştürülmesi kompost sayesinde olur. Toprağa verildikten sonra toprak ekosistemine karışır, biyolojik süreçleri destekleyerek çeşitliliği artırır.
Hangi malzemeler kompostta kullanılabilir? Dikkat edilmesi gerekenler neler?
Evlerden çöp olarak çıkan biyolojik atıklar (mutfak artıkları, kâğıt, karton gibi doğal malzemeler), parklar, bahçeler, tarlalar ve seralardan çıkan bitkisel artıklar, hayvancılık kaynaklı atıklar ve sanayi kaynaklı biyolojik atıklar gibi önceden yaşamış ne varsa tekrar yaşamak üzere kompost yapımında kullanabileceğimiz kaynaklardır.
Çöp dediğimiz atık, bizim için kullanılmamış, yeri doldurulamaz bir kaynaktır.
Kompost yöntemleri nelerdir? Evde de yapabilir miyiz, karmaşık bir süreç mi?
Başlıca kompostlaştırma yöntemleri şunlardır: Bokaşi ön kompostlaştırma, solucanlar ile kompostlaştırma, biyokömür (Biochar), sıcak (hızlı) kompost ve soğuk (yavaş) kompost.
Biz burada evde, bahçede yapacağımız sıcak ve soğuk kompost yöntemi üzeride duracağız.
Kompostlaştırma hızını etkileyen faktörler nelerdir?
1 - Parçacık boyutu: Etkinlik "yüzey alanı" arttıkça, mikroorganizmaların çalışması daha kolaydır. Daha çok sindirim yapabilir, daha fazla ısı üretebilir ve küçük malzeme parçaları ile daha hızlı çoğalabilirler.
2 - Nem: Ayrıştırıcı organizmalar yaşamak için suya ihtiyaç duyar. Bir kompost yığını için optimum nem içeriği yüzde 40 ile 60 aralığında olmalıdır. Yüzde 40 tan az nem varsa bakteri faaliyeti yavaşlar. Nem yüzde 60'dan fazla olursa, su havadaki gözenek alanlarından dışarı çıkar ve aerobik bakterilerin yerini anaerobik bakteri alıp, hoş olmayan kokulara neden olur.
3 - Sıcaklık: Kompostlaşmanın aşamalarına göre ortam sıcaklığından 60-70 C’ye kadar çıkar. Ortamın sıcaklığı faaliyetin durumu hakkında bilgi verir. Kompost olgunlaştığında ortam ısısına düşer. Aynı anda min. 1 m3 atıkla yaptığımız sıcak kompostta bu ısı olur. Sürekli atık eklersek bu ısı oluşmaz ve kompostlaşma yavaş ilerler. Bu da soğuk komposttur.
4 - Havalandırma: Bakterilerin enerji üretmek, hızlı büyümek ve daha fazla madde tüketmek için oksijene ihtiyacı vardır. Havalandırma rüzgar, nem içeriği ve kompost yığını içindeki partiküller arasındaki boşluklar tarafından etkilenebilir.
5 - Karbon/Azot Oranı (C/N): Kompostlaşmayı sağlayan bakteriler enerji, protein, büyümek ve çoğalmak için karbon ve azot kullanırlar. Karbon ve azot seviyeleri her bir organik materyal ile değişir.
Karbon açısından zengin malzemeler (kahverengiler) KURU ve ENERJİ kaynağı malzemelerdir. Kompostta nemin korunmasını, havalanmayı sağlar ve sıkışmayı önler.
Azotlu malzemeler (yeşiler) azot bakımından zengin ve yaş malzemelerdir. Bunlar komposta PROTEİN ve NEM sağlar.
İpucu, taze, sulu materyallerde azotun daha yüksek olduğu; kuru ve ağaçsı dokularda karbonun daha fazla olduğu söylenebilir.
Çok fazla azot olduğunda koku, amonyak gazı olarak serbest kalır. Fazla azot bazı mikroorganizmalar için zehirli olan pH seviyesinde de artışa neden olabilir. Yani kompost size ne yapmanız gerektiğini söyler.
Malzemeleri tanıdığımıza göre kompost yapımına başlayabilir miyiz?
1 - Malzemelerimizi biriktirelim: Komposta ne kadar fazla değişik kaynaktan malzeme girerse ürüne katkı fazlalaşır ve besin içeriği artar.
Kullanılan materyaller KULLANILMAYAN materyaller
Yeşil-Azot-Protein Kahverengi-Karbon-Enerji Et ve süt ürünleri,balık atıkları
Budama atıkları Kıyılmış kağıt, karton Mayonez, yoğurt gibi ürünler
(öğütülmüş)
Kahve, çay atıkları Kuru yapraklar, kuru ot Yağlı, pişmiş yiyecekler
Meyve, sebze Odun parçaları, talaş Kedi, köpek, insan dışkıları
kabukları
Çim atıkları Peçete parçaları Kömür külü, boyalı-ilaçlı odun külü
Taze ot, çiçek Odun külü (işlem görmemiş) İlaçlanmış bitkiler
atıkları
Yumurta kabukları Hastalıklı bitkiler
Hayvan gübresi Parlak kuşe kağıt
(ot yiyen)
2 - Kompost kabımızı seçelim: Çeşitli kap örnekleri var. Eviniz veya siteniz için uygun olanı seçebilirsiniz. Kabın altı, toprak mikroorganizmaların geçişine izin vermeli ve içinden havanın geçebileceği şekilde delikli olmalıdır. Yer seçiminde aşırı yağmurdan ve kemirgenler gibi hayvanlardan korunmaya dikkat edilmelidir. Serin havalarda güneşli, sıcak havalarda ise (sabah ve akşam görebileceği biçimde) gölgeli ve çok rüzgar almayan bir yere konmalıdır.
Kompostun içine koyacağımız azot ve karbon içeren malzemelerin birbiririne hacimsel oranı 1/1 olmalıdır. Kahverengi materyalin yeşile göre oranı biraz fazla olabilir. Az miktarda toprak, hayvan gübresi mikroorganizma aşılamak için konabilir.
Karışım nemlendirilir, kıvamı ise suyu sıkılmış sünger gibi olmalı sıkınca birkaç damla su damlamalıdır. Fazla su havasız çürümeye yol açar, koku yapar.
Birkaç günde bir veya haftada bir karıştırıp, havalandırılır. Kaplar bir seferde doldurulursa kompost oluşumu hızlı olur. Kap dolana kadar yeni materyal koyulursa süreç uzar.
Kompostunuz hava alsın, nemli kalsın ve üzeri mutlaka karbon malzeme ile örtülsün.
Kahverengiler + Yeşiller + Su + Hava + Hacim = KOMPOST
Dikkat edilmesi gerekenleri özetler misiniz?
- Karbon/Azot (C/N) Oranı
- Küçük parçalara ayırma
- Yeşil-kahverengiyi karıştır (en üst kahverengi olmalı)
- En az bir m3 yığın olması
- Hava boşlukları oluşması için kaba malzeme ya da delikli borular yerleştirebilirsin
- Sıcaklığı yükselip, düşmeye başladığı zaman karıştır
- Nemini kontrol et
- En üstünü karbon kaynağı ile kapat ilave olarak bir tekstil malzeme ile ört ya da toprak ile kapla..
Bittiğini nasıl anlarım?
Koyu renkli olur, Hoş bir toprak kokusu gelir. Atık hacmi yarıya düşmüştür. İstenirse kolay çimlenen tohumlarla çimlenme testi yapılabilir.
Kompost yapan canlıların organik atığı dönüştürdüğü mucizeye tanık oldunuz, TEBRİKLER.
Eleme yapıp, kullanabilirsiniz.
Kompost kolay ve bir o kadar da etkili bir yöntemdir. Bize verilen bu son çareyi kullanmak için artık daha fazla zaman kaybetmeden organik atık çıkan her yerde bu basit, ucuz ve etkili yöntemi kullanalım.
