Şadiye DÖNÜMCÜ
Pandeminin yaşlıların enerjisini daha az tüketmesi için yapılabilecek / yapılması gereken çok şey var. Bu amaçla aşağıda yer alan bilgi ve önerileri; kurucusu, sahibi ve yöneticisi olduğum “Yaşlıyımhaklıyım.com” web sitesindeki basın haberlerinden, yaşlılığa dair yazılarımdan, “Pandemide Yaşlı Olmak” adlı çalışmamdan, mesleki bilgi, deneyim ve gözlemlerimden ve kendi yaşlılık deneyimimden derledim.
Stres ve kaygı nedeniyle uyku kalitenizin düşmemesi için günde 7 – 8 saat düzenli uyuyun. Uyku kalitenizi yükseltmek için evde basit egzersizler yapın, dışarıda sosyal mesafe gözeterek yürüyün, kafein -ve alkol- alıyorsanız azaltın, müzik dinleyin, ekran -ve haber dinleme- sürenizi sınırlayın, uyku öncesi dijital cihaz kullanmayın, gündüz uyuyup gece oturmayın. Unutmayın; düşük kaliteli uyku hafızayı zayıflatır.
Ekonomik ve erişim güçlüklerine rağmen bağışıklığınızı güçlendirmek için doğru, dengeli ve doğal beslenmek için elinizden geleni yapın. Öğün atlamayın, bol su için. İşlenmiş/ hazır gıdalardan ve doymuş yağlardan kaçının. Vitamin ve antioksidanları doktor önerisiyle alın.
Virüs burun ve ağız yoluyla girdiğinden ağız hijyeninize özen gösterin. Günde iki kez dişlerinizi fırçalayın, diş protezinizi temizleyin, gargara yapın. Diş fırçanızı sıkça değiştirin. Kalsiyum-fosfor ve A-C-D vitamini içeren besinleri tüketin, asitli olanları tüketmeyin. Diş sıkma ve gıcırdatmak diş dolgu ve kaplamalarının kırılmasına, eklem ağrılarına, beslenme bozukluğuna dolayısıyla bağışıklığın düşmesine yol açtığından diş sıkma-gıcırdatmayı engelleyin. Acil olmayan rahatsızlıklarınızı makul süreyle erteleyin.
Kendinizi iyi tanıyın
İzolasyondaki hareketsizlik kas kaybının artmasına, kemik sertliğinin azalması ve kemik erimesine yol açarak sırt, bel, kalça ve iskelet sistemi için risk oluşturur, mevcut kronik hastalıkların ivmesini arttırır, diyabet, obezite, Alzheimer gibi hastalıklara yol açabilir. Önlemek için kendi yaş ve bedeninize uygun yürüme, esneme, denge gibi egzersizleri düzenli olarak yaparak beden ve ruh sağlığınızı koruyun. Evde hareket ve egzersizi yaparak düşme-kırık riskini azaltın, kireçlenme ve kemik erimesini engelleyin, büyük eklem kırıklarında damarların pıhtı ile tıkanma riskini azaltın.
Kendinizi iyi tanıyın; fiziksel kapasite, kas gücü ve uyumu, görme- işitme- yeme- uyuma-dışkılama-aktivite gücünüz ile kendinize bakım kapasitenizi iyi değerlendirin. Kendinizi olduğunuzdan daha aciz göstermeyin, yapabileceğiniz işleri yapın. Gerektiğinde ilişkilerinizi sınırlayın. Her şeyden, herkesten yakınmayın. Ağzınıza geleni söylemeyin. Aşırı alıngan, endişeli, yaygaracı, kavgacı ve geçimsiz olmayın. Uzlaşmacı olun. Eleştirileriniz yapıcı olsun. Çevrenizdekilere -ihtiyatlı- güvenin. Karşınızdakini dinleyin. Temkinli olun. (Varsa), bellek zayıflığınızı kabullenin. Sürekli geçmişten, ölümden konuşmayın. Olaylara itidalle yaklaşın. Küçük şeylerle mutlu olun. Evde yapacak meşgaleniz olsun. Talepleriniz makul olsun. Kendinizi ve yakınlarınızı sevip sayın. Sevdiklerinizin de endişeli olduğunu, anlaşılmanın yolunun anlamaktan geçtiğini unutmayın. Yaşlandığınızı kabul etmenin hayatınızı kolaylaştıracağını unutmayın. Kalabilen ömrünüzün sınırlarını daraltıp heder etmeyin.
Dijital iletişim araçlarının pek çok iş-işlemin daha az emek, zaman ve para harcayarak yapılmasının, sanal da olsa sosyal etkileşimi arttırması, pandemide çok kıymetli oldu. Görme, işitme ve dokunma organlarınızdaki kayıp ve gerilemeleriniz nedeniyle kullanırken zorlanıyorsanız yakınlarınızdan destek isteyin. Mobil cihaz kullanımı özgüveninizi arttırır, dışlanmışlık duygunuzu azaltır ama aşırı temasın fiziksel ve psikolojik sağlığınızı olumsuz etkiler. Telefonda mikrofonla kullanın. Görüşmelerinizi 2-3 dakikayla, görüntülü olanları 4-5 dakikayla sınırlayın. Okuyamıyorsanız yakınlarınızı, yazılı mesaj atmayın, diye arayın. İnterneti planlı ve kısıtlı, sosyal medyayı dikkatli kullanın. Burada tanıştığınız kişilere adres-telefon-İBAN numaralarınızı vermeyin. Online alışverişten kaçının.
Öykünüzü yazın
Virüsten korunmak ve başkalarını da korumak için belirsiz bir süre daha evde olmanın getirisi çok yönlü kaygıların yaşam kalitenizi olumsuz etkilemesine izin vermeyin. Günün belli saatlerinde, güvenilir kaynaklardan haber izleyin. Sosyal medyada sınırlı süre oyalanın. Var olan hobilerinizi sürdürün, mümkünse yenilerini edinin. Ev içi uğraşılarla dikkatinizi dağıtın. Mesela günlük tutun, yaşam öykünüzü yazın, televizyonda ve/veya internette komedi, belgesel ve Yeşilçam filmleri ile dizi filmler izleyin, sesli kitap ve podcast dinleyin, internetten kültür-sanat videoları izleyin, mobil oyunlar oynayın, yakınlarınızla telefonda konuşun, nostaljik şarkılar dinlerken eşlik edin, bahçe/ balkon çiçekçiliği yapın, belgelerinizi düzenleyin, el işi yapın, video kaydedip sevdiklerinize gönderin, her fırsatta hareket edin, yürüyün. Yüreğinizin kilerinde sakladıklarınızı çöpe atın. Üretken ve aktif olmanın ruh sağlığınıza iyi geleceğini unutmayın. Pandemi izolasyonunu, kendinize yatırım fırsatı olarak değerlendirin.
Pandemide de yaşlılara yöneltilen fiziksel, cinsel, sözel-duygusal, ekonomik, sosyal acı/ ızdırap veren ya da verme olasılığı bulunan tüm eylemlerin şiddet olduğunu, bağırma-çağırma-iteklenme-azarlanma-hakaret etme-ilgisizlik vb. gibi davranışları şiddet olarak algılamak gerektiğini bilin. Yapılması gerekenlerin yapılmamasının ihmal; yapılmaması gerekenlerin yapılmasının ihmal olduğunu, ihmalin zaman içinde istismara dönüşebileceğini, istismarın da ihmali içerebileceğini unutmayın. Yaşamınızı denetleyemediğinizi başkaları bilmesini istemediğiniz, suçluluk duygusu, korku ve tehdit veya nasıl tepki vereceğinizi bilmediğiniz için sessiz kalırsanız şiddet davranışlarının artarak süreceğini unutmayın. Şiddetten nasıl korunacağınızı öğrenin. Fiziksel şiddet gördüğünüzde sağlık ve karakol görevlilerine söyleyin, kayda geçilmesini sağlayın. Onayınız alınmaksızın bedeninize dokunulması ve cinsel ilişkiye zorlanmanız travmatik etki yarattığından psikiyatrik destek alın. Başkalarına bağımlı yaşadığınız için sözlü tacize uğruyor, tehdit ediliyor, utandırılıyor, paranız çalınıyor, malınız kötüye kullanılıyor, çeşitli olanaklardan yoksun bırakılıyor hatta terk edilerek kendi halinize bırakılıyorsanız saklamayın, ısrarla yardım isteyin. Hijyeninize, yaşadığınız yerin temizlik ve düzenine, beslenmenize, tedavinize, ilaç alımınıza, ısınmanıza özen göstermeyerek kendinize şiddet uygulamayın ve bunu başkalarının önleyemeyeceğini unutmayın. Şiddetin engellenmesine yönelik müdahalelerde onayınızın alınmasını sağlayın. Örneğin huzurevine yerleştirilmek istemiyorsanız farklı çözüm istediğinizi belirtin.
Yaşlı hakları
Pandemide artı sağlık sorunu yaşamamak için ev kazalarından korunun. Düşme sonucu kırıklar oluşmaması için evdeki gereksiz halı-kilim-yollukları kaldırın, banyoya vakumlu/ kaydırmaz paspas koyun, ıslak zeminleri kurutun, oturarak duş alın, dolap/raflara uzanmayın, sandalyeye çıkmayın, çorapsız ve kaydırmaz tabanlı banyo-ev terliksiz gezmeyin. Merdivenleri yavaş inip çıkın, elektrik kablolarını sabitleyin/ toplayın. Yatak etajerinizde ve koltuk sehpanızda şarjı dolu telefon, sürahi-bardak, gözlük, kalem-kağıt, ışıldak/ fener, acil telefon numaraları bulunan fihrist, şarj cihazı, takma diş kutusu vb.ni bulundurun. Baston/ yürüteciniz yanınızda olsun. Görünür bir yerde acil telefon numaraları bulunsun. Uyku öncesi elektrikli battaniyenin fişini çekin. Elektrikli cihazları ıslak/nemli alanlarda ve prizde bırakmayın, eski kabloları değiştirin. Ocak, çakmak ve bıçak gibi aletleri dikkatli kullanın.
Yeni harcama kalemlerin eklenip giderlerin arttığı, gelirin sınırlı kaldığı pandemide mevcut yaşam kalitenizi korumak için bütçenizi planlayın. Listeyle çıktığınız alışveriş esnasında uyanık ve bilinçli olun, etiket okuyun, açık değil paketli gıdaları alın, üretim ve son kullanım tarihine bakın. Online alışverişlerinizi yakınlarınızın desteğiyle ve güvenilir internet sitelerinden yapın, gelen malzeme ve faturayı kontrol edin. Asla kapınıza gelen satıcılardan alışveriş yapmayın ve belge imzalamayın. Tanımadığınız ve güvenmediğiniz kişilere vatandaşlık, telefon ve IBAN numaralarınızı vermeyin. Telefonla para transferi yapmaktan kaçının.
Pandemi bir gün bitecek ve hiçbir şey öncesi gibi olmayacak, deniyor ya. Pandemi sonrası dünyanın ve ülkemizin yaşlı haklarının da tanındığı, yaşlıların başta bağımsızlık, katılım, bakım, kendini gerçekleştirme haklarını kullandığı, Yaşcılık-Agizm’in ortadan kalktığı, yaşlıların ‘eksik’ yurttaş değil ‘yurttaş’ olduğu, yaşlılığa dair bilincin geliştiği ve farkındalığın arttığı bir Dünya ve ülke olması en büyük dileğim.
