Röportaj / Baha OKAR

Ortak Yaşam Kooperatifi, eko-sosyal, çevre ve kültür işletme kooperatifi unvanını taşırken, bu unvan doğrultusunda kooperatif, tarımsal alanda üretim yapan herkesi kapsıyor. Ürünlerin katma değerinin artması, yeni ticari alanlar oluşturulması ve işletme faaliyetleri ortakların ihtiyaçları doğrultusunda yapılıyor. Büyük dertlere küçük çareler üreten, her derde çare olma iddiasıyla yola çıkan Ortak Yaşam Ekososyal Kooperatifi yöneticisi Hakan Çalışkan ile kooperatifi, amaçlarını, hedeflerini konuştuk.

Hakan Bey öncelikle sizi tanıyabilir miyiz?

İletişim mezunu bir basın-yayın-iletişim emekçisiyim. 2019 Haziran’da Ortak Yaşam Kooperatifi’nin 15’inci Genel Kurulu’nda 4 yıllık dönem için yönetim kuruluna seçilmiş eş başkanıyım.

Ortak Yaşam Kooperatifi nasıl doğdu?

2003 yılı başında yine hem yerel hem küresel çapta bir kriz dönemiydi; pek çok banka battı, işyeri kapandı. Televizyon haberlerinde “beterin beteri var, halinize şükredin” der gibi Latin Amerika ülkelerinde kapısına kilit vurulmuş fabrikaların, bankaların önünde insanlar yığılmış, süpermarketlerin yağmalandığı görüntüler vardı. Bizde o derece olmasa da krizin çalışanlara faturası, ağır işsizlik ve hayat pahalılığıyla birlikte baş göstermişti. Öyle bir örgütlenme olmalı ki hem ekonomiyi hem kültürel sosyal faaliyetleri hem politik hem ekolojik meseleleri kavrasın, yani yaşamı kategorize etmeden, bütünleşik olarak ele alsın dedik. Kooperatifin kapsayıcı bir örgütlenme modelinin olabileceğini düşündük. Tabii kooperatif yapısı ve doğası itibarıyla böyle kapsayıcı bir model için elverişli olsa da mevcut örnekler böyle değildi. Temel ihtiyaçlarımız olan gıdadan barınmaya, sağlıktan eğitime, bu alanların tümünde el birliğiyle bir üretim gerçekleştirecek şekilde yeniden yapılanmış bir kooperatif için çalışmaya başladık. Toplantılar yaptık. En büyük ilgi İzmir'in en çok göç alan mahallelerinden geldi; genç işsizliğinin ve köyden kente göçün çok olduğu yerlerden. Hem üretim, hem tüketim dayanışması, hem de kültürel faaliyetler, halk dansları, korolar, kurslar olsun istiyorlardı. Bu topluluklarda kooperatif ana sözleşmesinin temel maddeleri konuşuldu ve belirginleşti. 2003 yılının Temmuz ayında Dokuz Eylül Üniversitesi’nde yaptığımız genel toplantıda, tüm bu tartışmalardan süzülmüş taslağı son haline getirerek kooperatifimizi resmen kurmuş olduk. Buradan hareketle tabandan gelişen bir kuruluş hikayesi oldu bizimki.

Bu oluşum mevcut kooperatif yasasına uygun mu?

Evet, etkinlik alanı böyle geniş kapsamlı kooperatif oluşturabilirsiniz. Ana sözleşmemizi Bakanlığın Genel Müdürlüğü’ne götürüp ilgili heyetin inceleyip olur vermesinden sonra bir başmüfettiş toplantıda hakkımızda yapılan değerlendirmeyi şöyle aktarmıştı; “Kooperatifin holding modelini yapmışlar”.

Yaşamın gerekleri böyle geniş kapsamlı bir birliği dayatıyor. Her şeyi kendi başımıza üretmemiz mümkün değil. Ortaklar olarak her birimizin üretici olduğu gibi tüketici kimliği var ve bunu bir kooperatifte bütünleyebiliriz. Kooperatifleri de sadece x ürün veya hizmetle sınırlı üretim veya sadece tüketim diye sınırlayıp kategorize etmenin ötesinde düşünebilmeliyiz. Sadece tek tek bireylerin değil, ihtiyaçlarımızın ve üretkenliğimizin yaşamdaki çeşitliliğine tekabül eden çok çeşitli kooperatiflerin birbirlerine ortak olması ve ağlar oluşturmasıyla bu hedefe birlikte yürüyebiliriz diye düşünüyoruz. Tüketim kooperatifi, eğitim, sağlık, konut, enerji, turizm geliştirme vs. kooperatiflerinin birbirleriyle ortaklık bağları oluşturması gibi.

Kooperatifin gelişim süreci nasıl oldu?

54 kişilik bir toplantıda kurucu üye olmak için 9 gönüllünün ortaya çıkmasıyla kurulmuştuk. Şu güne kadar 150’nin üzerinde ortak girip çıkmıştır. Ana sözleşmemize de uygun olarak pek çok alanda faaliyetimiz oldu. Yayıncılıktan takı tasarım üretimine, ev yemekleri yapımından inşaat-tadilat-dekorasyon işlerine, kültür sanat topluluklarından kurslar, gıda topluluğu, dayanışma etkinlikleri, konserler, sempozyumlar, imza kampanyaları düzenlenmesine... Nihayet 2018 yılındaki Genel Kurulumuzda, merkezimizi İzmir Bornova’dan kırsaldaki üretim süreçlerine katkı sağlamak maksadıyla Selçuk Zeytinköy’e taşıma kararı aldık.

Kentten kır doğru bir gelişim olmuş.

Öyle de denebilir. Ortaklarımızın gerçek ihtiyaçlarına, üretimlerine göre şekillendi bu. Başta daha kentli bir kooperatiftik. Ama böyle geniş bir yapılanmanın temel bir ayağının kırda olması lazım tabii. Sadece tüketici veya türetici olsanız, mesela ev yemekleri üretiyor olsanız bile, tarıma dokunmak zorundasınız. Köyle şehir arasındaki yapay duvarı aşmak lazım yani.

Duvarın öte yanında şöyle bir gerçek var üstelik; Kendi kendine geçinebilen, kimseye eyvallahı olmayan köylü kalmadı. Bir yanda çoğunluğu tarım işçisine dönen köylüler, diğer yanda giderek büyük toprak sahibi olan köylüler ve endüstriyel çiftlikler. Küçük çiftçiyi kurtarmak için onlardan ürün alalım demek bir yere kadar işe yarıyor. Biz üreticiyle tüketicinin aynı çatıda olmasının daha güvenceli olduğunu düşündük. Kooperatifimiz bunun için de uygun bir model sunuyor. “Sen böyle üret, ben de senden alayım” diyen bir tüketici örgütlenmesinin ötesinde, giderek toprağı toplulaştıran, ortak ekip ve ekipmana sahip, hasatta el birliği yapan bir kooperatifle, köyle kent arasındaki duvarı piyasa türü bir ilişki dışında aşabileceğimizi düşündük.

Kooperatif merkezini Zeytinköy’e taşımak da bu yaklaşımın paralelinde mi gerçekleşti?

Evet ama sadece bu değil. Kente dair sunduğumuz modeli yaşatabilmek için de buradan ilerlemek daha sağlıklı geldi. Şehirde ne yapsanız, kızgın tavaya düşmüş su damlası gibi cız edip ortadan kayboluyor. Bu çalışmayı şehir kadar karmaşık olmayan bir yerden başlatıp ilerletmek daha doğru göründü bize.

Zeytinköy'ü tercih etmenizin özel bir sebebi var mı?

Selçuk’ta rantın pek girmediği –ama zorladığı- bir köy burası. Zeytinköy meyvecilik bakımından önemli potansiyele sahip bir tarım bölgesi. Arıcıların tercih ettiği zengin floraya sahip. Türkiye’nin en uzun plajlarından Pamucak sahiline 4 km, Gebekirse ve Çatal göllerine yaklaşık 3 km mesafede. Yürüyüş ve bisiklet parkurlarıyla, konaklama yatırımlarıyla doğa turizminin de gözdesi haline gelebilecek kadar değerli ve Agroturizme, ekoturizme elverişli. Korunası bir yer yani. 10 yıl kadar önce sulak arazisi çok uluslu büyük bir golf firmasına tahsis edilmeye çalışılmış ancak köylülerin açtığı davayla geri kazanılmış. Milli park statüsünde Sulak ve Yaban Hayatı Koruma Alanı. Mevsimsel olarak onlarca kuş türüne ev sahipliği yapıyor; Ortak Yaşam Ekososyal İşletme Kooperatifi anasözleşmesinde yaban hayatı, doğal yaşamı korumaya yönelik maddelere sahip olduğu için bölgemize ait tüm bu faaliyetlerin icra edilmesine imkân sunuyor. Zeytinköy’ü gerek bölgenin gerekse ülkenin örnek alınabilir uygulamalarının yapılabileceği bölge olmaya aday görüyoruz.

Peki şu an Zeytinköy'de ne üretiyorsunuz?

Ortaklarımıza ait bahçelerde meyvecilik yapılıyor. Başta nar, mandalina, ayva, şeftali üretiliyor. Zeytinköy’de yetişen ve ülkenin en kalitelisi sayılan nar ihraç ediliyor. Köyümüzün ismi Zeytinköy ama ağaç varlığı ve getirisi bakımından nar daha ön plana geçmiş durumda. Zeytin ve zeytinyağı üretimi de devam ediyor tabii ama hayvancılık epey geri plana düşmüş.

Bölgedeki nar üretimini ve üreticisini geliştirmeye yönelik projeleriniz var mı?

İZKA’nın Küçük Menderes havzasında kooperatifler için bir eğitim ve proje çalışması oldu. Buraya bir ekososyal nar ekşisi üretim projesiyle başvurduk. Köyümüz ve çevresinin narı çok kaliteli, ihracata çok uygun. Narın erken patlamışlarını hemen mevsiminde nar ekşisi olarak değerlendirmek mümkün. Bu çıktı diye değersizleştirilen kısım rekoltenin yaklaşık yüzde 10-15 kadar ediyor. Kurulacak tesis ile kalan narlar da işlenerek, katma değerli ve ekonomik geliri yüksek üretim hedefliyoruz. Bölgedeki diğer köylerle birlikte meyve üreticilerinin gerek ihracat gerekse iç piyasaya yönelik satış ve pazarlama ihtiyaçlarını karşılayacak bir ekip yapısını oluşturmaya çalışıyoruz. Bu projelerin gerçekleşmesi durumunda, farklı meslek gruplarında öncelikle kadın ve genç istihdamını artırmayı amaçlıyoruz. Solucan gübresi, agro turizm ve yenilenebilir enerji, sağlık ve eğitim projelerinin çalışması içindeyiz.