Haber/ Tamer Morkoç

Kadın kooperatifleri genellikle kadınların bir araya gelerek kadınların üretim sürecine dâhil olmasını ve dayanışmasını sağlamak amacıyla kuruluyor. Kooperatifler, bir taraftan krizin mağdur ettiği kadınların üreterek krizin etkisini hafifletmesini sağlarken, diğer taraftan kadınlar için farklı bir örgütlenme deneyimi sunuyor. Alternatif çalışmalar yürüten oluşumlara bakarak Türkiye'deki kadın kooperatif deneyimlerini araştırdık.

Defne Kadın Kooperatifi

Hatay’da 2010 yılında dernek olarak başlayan oluşum 2014 yılında kooperatifleşerek yoluna devam ediyor. Kooperatif başkanı Nesrin Deli, kooperatifleri hakkında şunları söylüyor: “Kooperatifimize 7 kurucu üyeyle başladık, şuan 27 üretici olarak devam ediyoruz. Yaklaşık bin kişiye ulaştık. Hedefimiz kaybolmuş kadın emeğini görünür kılıp tek çatı altında toplamak, üretimde dayanışmayı sağlamak. Ekonomik krizi hissetmeye başladığımızda isyan ve vazgeçişler, kadınlarda kendi kaderine razı olup geri çekilmeler yaşadık. Bazen çok zorlanıyoruz, bu zorlanma da böylesi süreçlerde tedbirli olmamızı sağlıyor. Krizden önce dayanışma içindeyken şimdi kadınlar korku içinde ama buna rağmen mücadele etmekten de vazgeçmiyorlar. Bu süreçte bu deneyimden her bir kadın çok şey öğrendi, öğrenmeye de devam ediyor. Ev ekonomisine katkı sağlamak kadınları inanılmaz mutlu ediyor.”

Nesrin Deli, Hatay’ın birçok geleneksel ürününü bu yolla halka ulaştırabildiklerini söylüyor.

Günebakan Kadın Kooperatifi

2018 yılında Ankara Batıkent’te erkek egemen sisteme ve emek sömürüsüne karşı kadın dayanışmasını ve emeğini güçlendirmek amacıyla kuruluyor. Kooperatif, kadınların ekonomik özgürlüklerinin iktidar tarafından “aile bütünlüğü” gerekçe gösterilerek ellerinden alınmaya çalışılmasına, kadın düşmanı politikalara her gün bir yenisinin eklenmesine karşı Batıkentli kadınların bir araya gelmesiyle kuruluyor. Kooperatifin yönetim kurulu üyesi Sıla Soyaslan: “Gücünü kadın dayanışmasından alan kooperatifimiz, kadınların birlikte ürettiği, birlikte öğrendiği, birlikte sergilediği, özgürce bir araya gelebilecekleri alternatif bir mekân kurarak yola çıktı. Kooperatifin üretimi olan ürünlerin yanı sıra, Gökçeada’dan fasulye, Zonguldak’tan bal ve fındık, Bursa’nın Orhangazi ilçesinden zeytin ve zeytinyağı, Düzce’den hurma ve Sivas’ın Yürün ilçesinden bulgur vb. en temel insan ihtiyaçlarını bulunduruyoruz.”

Seferi Pazar

Seferihisarlı Kadınların kurduğu S.S. Hıdırlık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin kurduğu “Seferi Pazar” Ege Bölgesi’nin gıda ürünlerini uygun fiyata tüketiciyle buluşturmak için yola çıkmış. Zeytinyağından, bala, şevket-i bostandan, yöresel armola peynirine kadar yüzlerce doğal ve sağlıklı ürünü aracısız tüketiciye ulaştırıyor.

Vakıflı Köyü Kadın Kooperatifi

Vakıflı Köyü Kooperatifi, Hatay Samandağ’da bulunan son Ermeni köyündeki kadınlar tarafından kuruluyor. Kooperatif, kendini şu ifadelerle tanıtıyor: “Köyümüz, Doğu Akdeniz'in en güzel noktalarından birindedir ve Türkiye’nin ilk organik köylerindendir. Tarihi, doğal ve kültürel çeşitliliği ile öne çıkan bölgemizin geçim kaynağını tarım oluşturmaktadır. Vakıflı Köyü Kooperatifi olarak hazırlanan tüm ürünler kadınların oluşturduğu dayanışmayla hazırlanıyor ve tamamen ev yapımı ve organik.”

Güneşin Elleri Kadın Kooperatifi

Kooperatif, 2019 yılında Ankara Mamak’ta, ağırlaşan ekonomik krizle evde, işyerinde boğuşan, emeği yok sayılan, ucuz iş gücü olarak görülen, çocuk, yaşlı bakımı kendisine yüklenen, tüm bu koşullarda yaşamaya zorlanan kadınların, artan işsizlik karşısında evde tek başına çare aramak yerine birlikte atölyelerde üreterek umudunu büyüteceği bir yaşam alanı oluşturmak ve artan yoksulluğa karşı kadınlar arasında dayanışmayı örgütlemek amacıyla kuruluyor. Kooperatif üyelerinden Sibel Göktaş neler yaptıklarını şöyle aktarıyor. “İhtiyaç duyduğumuz konularda öncelikle kurs, panel, film gösterimleri, atölyeler vb. Düzenleyerek işe başladık. Mahallede bulunan kadınlara, yönetim mekanizmalarından uzaklaştırılma politikalarına karşı kooperatifimize hiyerarşi kurmadan gelin birlikte üretelim, birlikte yönetelim dedik ve herkese eşit söz hakkı tanıyarak kararlarımızı birlikte alıp uygulamaya çalıştık. Kooperatifimiz ve geleceğimiz konusunda ortaklaşa karar veriyoruz.”

Göktaş ayrıca “Küçük iş büyük iş ayrımı yapmadan 'herkese yeteneğine göre herkese ihtiyacı kadar' ilkesini temel alarak, esas amacımızın dayanışma olduğu bilinciyle çalışıyoruz. Kooperatifimizde temel gıda maddelerinden, aynı zamanda dikiş, nakış, çanta, cüzdan, elbise çeşitleri üretiyoruz” diyor.

Gülbahçe Kadın Kooperatifi

Urla'nın Gülbahçe Mahallesi'nde kurulan Gülbahçe Kadın Kooperatifi, damla sakızı yetiştiriciliği ve üretimi için çalışmalara başlıyor. Damla sakızının gıda sektöründen ilaç sektörüne kadar geniş bir yelpazede kullanıldığını belirten kooperatif Başkanı Semra Yıldız, dayanışma ile büyüyerek ülke ekonomisine katkıda bulunmak istediklerini söylüyor.

Yıldız, “Ülke ekonomisine katkı sunmak istiyoruz. İthalatı ne kadar kesebilirsek o kadar ülkemize yarar sağlayacağını düşünüyoruz. Gün geçtikçe döviz yükseliyor. Esas amacımız sakız üretmek. Kooperatifi kurarken amacımız köy kadınlarına dokunmaktı. Köydeki kadınları evden çıkarmak istiyoruz. Dayanışmayla büyümek istiyoruz. Bu anlamda kadınlara dokunduğumuzu düşünüyorum. İyi bir arkadaş grubu olduk. Onların da ekonomisine katkımız olacak” şeklinde konuştu.

Potlaç Kadın Kooperatifi

2015 yılında İstanbul’da 10 ortakla kurulan kooperatif şuan bin 500 kadın ortakla çalışmalarını sürdürüyor. Kooperatifin kurucu üyelerinden Özlem Bilgili kooperatifi şöyle anlatıyor. “El emeği ürünler cam seramik, gümüş, örgü, dikiş, nakış, hediyelik eşya, resim gibi pek çok alanda ürettikleri takı, oyuncak, aksesuar, hediyelik eşya ve doğal, sağlıklı gıdalar vb. birçok şey üretip pazarlarda ve dükkânlarımızda satış yapıyoruz. Bu sayede hem kadınlar maddi-manevi güçleniyor. Hemde bir araya gelip tanışıp kaynaşmalarını sağlıyoruz. Tüm çalışmalarımız gönüllü, istekli her kadının katılımına açık. Demokratik katılım ve eşitlik en çok üzerinde durduğumuz ilkelerimiz olduğu için her şeyimiz şeffaf.”

Bilgili, ayrıca ekonomik kriz ve pandemi’nin kooperatif çalışmalarını etkilediğini bazı mağaza ve dükkânları kapatmak zorunda kaldıklarını söylüyor.

Mezopotamya Kadın Kooperatifi

Kooperatif 2010 yılında Urfa’nın Bozova ilçesinde kuruluyor. Yöneticisi Aygül Kapıkayalı Mezopotamya Kadın Kooperatifi'ni şu şekilde anlatıyor: “Bölge kadınının ekonomiye dâhil olma ve topluma aktif katılımcı olması amacıyla kooperatifimizi kurduk. 10 kişi ile başladığımız yolculuğumuzda üye, gönüllü ve katılımcı olarak 150’yi aşkın kadına ulaştık. Beraberce bölgenin doğal ürünlerini geleneksel usullere uygun üretim ve pazarlamasını yapıyoruz. Bizim gibi diğer kentlerimizde bulunan kadın kooperatifleri ile iletişim halinde toplantılar, misafirlikler ve alışveriş yapıyoruz. Tabi ki İstanbul ve diğer kentlerimizde de çalışmayı ve yaygınlaşmayı hedefliyor ve bu yolda adımlar atıyoruz. Ekonomik kriz tabi ki hepimizin ortak sorunu bizler de etkileniyoruz. Böylesi kriz zamanlarında daha çok katılımcıya ulaşıp kazanımlarımızı paylaşarak birbirimize destek olmaya çalışıyoruz."

Umut Işığı Kadın Kooperatifi

Diyarbakır Sur’da 2004’te yoksul çocuklara ve kadınlara eğitimler, birlikte güçlenme çalışmaları yürütmek amacıyla kadınlar tarafından kuruluyor. Kooperatifte okul öncesi 3-6 yaş grubu, 7-14 yaş grubundan 2017 yılına kadar binin üzerinde çocuğa eğitim veriliyor. Umut Işığı’nın üyesi Yeter Erel Tuma “Surdaki olayların başladığı yıllarda kadın ve çocukların çatışmalardan etkilenmemeleri için kadın ve çocukları evlerimize misafir ederek ihtiyaçlarını karşılıyorduk. Maddi durumu iyi olmayan çocuklara burs, okula ulaşımla gitmesi gereken çocuklar için servis ücretlerini karşılama gibi çalışmalar yürüttük, aynı zamanda çocuklara burs verme gibi çalışmalar yaptık. 2016 yılında OHAL’le birlikte KHK’lerle birçok demokratik kitle örgütü kapatıldı. Kooperatifler şirket statüsü taşıdığı için kapatılamaz ancak kayyum atanabilirdi ancak kayyum atamaya gerek görmeyip çalışmalarımızı sabote etmeye başladılar. Siyasi sebepler göstererek birçok baskın düzenlediler. Üyelerimiz gözaltına alındı. Kooperatifimiz basıldı ve dağıtıldı, iş yapamaz hale getirildi. Baskılar yoğunlaşınca bizde fiili olarak kapatmak zorunda kaldık. Birçok yardım kuruluşundan fonlar alıyorduk, fonlarımız kesilince bu süreç bizi tasfiyeye götürdü ve kooperatifimizi üzülerek fesh ettik” dedi.