Yahudilik, yaşayan en eski tek tanrılı dindir. Yahudiler, kendilerini Hz. İbrahim, Hz. İshak ve Hz. Yakup’un soyundan gelen bir millet olarak görürler. Yahudiliğin temel kaynağı ise Hz. Musa’ya vahyedilen Tevrat’tır. Yahudilik, tarih boyunca çeşitli coğrafyalara yayılmış ve farklı kültürel etkileşimlere maruz kalmıştır. Bu durum, Yahudiliğin içinde farklı yorum ve uygulamaların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yahudiliğin farklı mezhepleri, Yahudiliğin temel inançlarına bağlı kalmakla birlikte, bazı konularda farklı görüşlere sahiptirler. Yahudiliğin başlıca mezhepleri şunlardır:
Ortodoks Yahudilik
Ortodoks Yahudilik, Yahudiliğin en tutucu ve geleneksel mezhebidir. Ortodoks Yahudiler, Tevrat’ın Tanrı sözü olduğuna ve Sözlü Yasa olarak bilinen Talmud’un da Tevrat’ı yorumlayan ve uygulayan bağlayıcı bir kaynak olduğuna inanırlar. Ortodoks Yahudiler, Tevrat ve Talmud’da belirtilen 613 emri (misva) harfiyen yerine getirmeye çalışırlar. Ortodoks Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda çok katı kurallara uyarlar. Ortodoks Yahudilik, kendi içinde de farklı alt gruplara ayrılır. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
Haredi Yahudilik
Haredi Yahudilik, Ortodoks Yahudiliğin en tutucu ve izole alt grubudur. Haredi Yahudiler, modern dünyadan uzak durmaya ve Yahudi yasalarına sıkı sıkıya bağlı kalmaya çalışırlar. Haredi Yahudiler, siyah takım elbise, beyaz gömlek, siyah şapka veya kipa, uzun sakal ve favori gibi geleneksel bir giyim tarzına sahiptirler. Haredi Yahudiler, kendi aralarında evlenirler ve kendi eğitim, sağlık, sosyal hizmet ve adalet sistemlerini kurarlar. Haredi Yahudiler, İsrail’de önemli bir nüfusa sahiptirler ve siyasi olarak da etkilidirler.
Modern Ortodoks Yahudilik
Modern Ortodoks Yahudilik, Ortodoks Yahudiliğin daha ılımlı ve modern alt grubudur. Modern Ortodoks Yahudiler, Tevrat ve Talmud’a bağlı olmakla birlikte, modern dünyayla uyumlu bir yaşam tarzı benimserler. Modern Ortodoks Yahudiler, eğitim, iş, siyaset, sanat, spor ve diğer alanlarda aktif olarak yer alırlar. Modern Ortodoks Yahudiler, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma ve diğer konularda daha esnek kurallara sahiptirler. Modern Ortodoks Yahudiler, İsrail’de ve Batı ülkelerinde yaygındır.
Reform Yahudilik
Reform Yahudilik, Yahudiliğin en ılımlı ve liberal mezhebidir. Reform Yahudilik, 18. yüzyılda Avrupa’da Aydınlanma Çağı’nın etkisiyle ortaya çıkmıştır. Reform Yahudiler, Tevrat’ın Tanrı sözü olmadığını, insan eliyle yazılmış bir metin olduğunu ve tarihsel ve kültürel bağlama göre yorumlanması gerektiğini savunurlar. Reform Yahudiler, Talmud’u da bağlayıcı bir kaynak olarak görmezler. Reform Yahudiler, Yahudi yasalarının çoğunu sembolik veya tercihe bağlı olarak görürler. Reform Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda çok geniş bir özgürlüğe sahiptirler. Reform Yahudiler, kadınların da erkeklerle eşit haklara sahip olduğunu, haham, kantor, sinagog yöneticisi olabileceğini ve erkeklerle birlikte ibadet edebileceğini kabul ederler. Reform Yahudiler, Yahudilik dışından gelen kişilerle evlenmeyi, eşcinsel evliliği, organ bağışını ve kürtajı da onaylarlar. Reform Yahudilik, özellikle ABD, Kanada, İngiltere, Almanya ve Fransa gibi Batı ülkelerinde yaygındır.
Muhafazakar Yahudilik
Muhafazakar Yahudilik, Ortodoks Yahudilik ile Reform Yahudilik arasında bir orta yol olarak ortaya çıkmış bir mezheptir. Muhafazakar Yahudilik, 19. yüzyılda Almanya’da başlamış ve 20. yüzyılda ABD’de gelişmiştir. Muhafazakar Yahudiler, Tevrat ve Talmud’a bağlı olmakla birlikte, Yahudi yasalarının zamanın şartlarına göre değişebileceğini ve yenilenebileceğini kabul ederler. Muhafazakar Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda hem geleneklere hem de modern hayata uygun bir denge kurmaya çalışırlar. Muhafazakar Yahudiler, kadınların da erkeklerle eşit haklara sahip olduğunu, haham, kantor, sinagog yöneticisi olabileceğini ve erkeklerle birlikte ibadet edebileceğini kabul ederler. Muhafazakar Yahudiler, Yahudilik dışından gelen kişilerle evlenmeyi, eşcinsel evliliği, organ bağışını ve kürtajı da belli şartlarda onaylarlar. Muhafazakar Yahudilik, özellikle ABD, Kanada, İsrail ve Arjantin gibi ülkelerde yaygındır.
Karay Yahudilik
Karay Yahudilik, Yahudiliğin Talmud’u reddeden bir mezhebidir. Karay Yahudilik, 8. yüzyılda Irak’ta Anan bin David tarafından kurulmuştur. Karay Yahudiler, Tevrat’ın Tanrı sözü olduğuna ve Sözlü Yasa olarak bilinen Talmud’un ise insan yorumu olduğuna inanırlar. Karay Yahudiler, sadece Tevrat’a bağlı kalırlar ve Tevrat’ı kendi akıllarıyla yorumlarlar. Karay Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda Talmud’dan farklı uygulamalara sahiptir
Hasidik Yahudilik
Hasidik Yahudilik, Ortodoks Yahudiliğin mistik ve duygusal bir alt grubudur. Hasidik Yahudilik, 18. yüzyılda Polonya’da İsrail ben Eliezer (Baal Şem Tov) tarafından kurulmuştur. Hasidik Yahudiler, Tevrat ve Talmud’a bağlı olmakla birlikte, Yahudiliğin ruhani yönüne daha çok önem verirler. Hasidik Yahudiler, Tanrı’ya yakınlaşmak için dua, meditasyon, müzik, dans ve sevinç gibi yöntemler kullanırlar. Hasidik Yahudiler, kendi liderleri (rebbe) olan farklı gruplara ayrılırlar. Hasidik Yahudiler, siyah takım elbise, siyah şapka veya kürk şapka, uzun sakal ve favori, kıvırcık saç, beyaz çorap gibi geleneksel bir giyim tarzına sahiptirler. Hasidik Yahudiler, modern dünyadan uzak durmaya ve Yahudi yasalarına sıkı sıkıya bağlı kalmaya çalışırlar. Hasidik Yahudilik, özellikle Doğu Avrupa, İsrail, ABD, Kanada ve İngiltere gibi ülkelerde yaygındır.
Aşkenaz Yahudilik
Aşkenaz Yahudilik, Yahudiliğin Avrupa kökenli bir mezhebidir. Aşkenaz Yahudileri, Yahudi-Roma savaşlarından sonra Anadolu ve İberya üzerinden Avrupa’ya sürgün edilen İbrani kökenli Kenanlı Yahudilerdir1. Aşkenaz Yahudileri, Orta Çağ’da Ren nehri boyunca Batı Almanya ve Kuzey Fransa’da yerleşim yerleri kurdular2. Aşkenaz Yahudileri, Yahudiliğin temel inançlarına bağlı kalmakla birlikte, yaşadıkları coğrafyalardan etkilenerek farklı kültürel, dilsel ve genetik özellikler geliştirdiler. Aşkenaz Yahudileri, kendi aralarında evlenmeyi tercih ederek endogami (iç evlilik) kültürünü benimsediler. Bu durum, Aşkenaz Yahudilerinde bazı genetik hastalıkların daha sık görülmesine neden oldu. Aşkenaz Yahudileri, tarih boyunca çeşitli zulüm, ayrımcılık ve soykırımlara maruz kaldılar. En büyük felaketleri, Nazi Almanyası’nın yaptığı Holokost’tur. Holokost’ta yaklaşık 6 milyon Aşkenaz Yahudisi öldürüldü. Aşkenaz Yahudileri, 20. yüzyılda İsrail’in kurulmasıyla birlikte, dünyanın çeşitli yerlerine göç ettiler.Aşkenaz Yahudileri, günümüzde dünyadaki Yahudi nüfusunun %80’ini oluştururlar. Aşkenaz Yahudileri, eğitim, bilim, sanat, edebiyat, müzik, siyaset ve ekonomi gibi alanlarda önemli başarılar elde ettiler. Aşkenaz Yahudileri, kendi aralarında Yidiş, İbranice, İngilizce, Rusça, Lehçe, Fransızca ve Almanca gibi dilleri konuşurlar. Aşkenaz Yahudilik, kendi içinde de farklı alt gruplara ayrılır. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
Ortodoks Aşkenaz Yahudilik
Ortodoks Aşkenaz Yahudilik, Aşkenaz Yahudiliğin en tutucu ve geleneksel alt grubudur. Ortodoks Aşkenaz Yahudiler, Tevrat’ın Tanrı sözü olduğuna ve Sözlü Yasa olarak bilinen Talmud’un da Tevrat’ı yorumlayan ve uygulayan bağlayıcı bir kaynak olduğuna inanırlar. Ortodoks Aşkenaz Yahudiler, Tevrat ve Talmud’da belirtilen 613 emri (misva) harfiyen yerine getirmeye çalışırlar. Ortodoks Aşkenaz Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda çok katı kurallara uyarlar. Ortodoks Aşkenaz Yahudilik, kendi içinde de farklı alt gruplara ayrılır. Bunlardan en önemlileri Haredi Aşkenaz Yahudilik ve Modern Ortodoks Aşkenaz Yahudilik’tir.
Reform Aşkenaz Yahudilik
Reform Aşkenaz Yahudilik, Aşkenaz Yahudiliğin en ılımlı ve liberal alt grubudur. Reform Aşkenaz Yahudilik, 18. yüzyılda Avrupa’da Aydınlanma Çağı’nın etkisiyle ortaya çıkmıştır. Reform Aşkenaz Yahudiler, Tevrat’ın Tanrı sözü olmadığını, insan eliyle yazılmış bir metin olduğunu ve tarihsel ve kültürel bağlama göre yorumlanması gerektiğini savunurlar. Reform Aşkenaz Yahudiler, Talmud’u da bağlayıcı bir kaynak olarak görmezler. Reform Aşkenaz Yahudiler, Yahudi yasalarının çoğunu sembolik veya tercihe bağlı olarak görürler. Reform Aşkenaz Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda çok geniş bir özgürlüğe sahiptirler. Reform Aşkenaz Yahudiler, kadınların da erkeklerle eşit haklara sahip olduğunu, haham, kantor, sinagog yöneticisi olabileceğini ve erkeklerle birlikte ibadet edebileceğini kabul ederler. Reform Aşkenaz Yahudiler, Yahudilik dışından gelen kişilerle evlenmeyi, eşcinsel evliliği, organ bağışını ve kürtajı da onaylarlar. Reform Aşkenaz Yahudilik, özellikle ABD, Kanada, İngiltere, Almanya ve Fransa gibi Batı ülkelerinde yaygındır.
Muhafazakar Aşkenaz Yahudilik
Muhafazakar Aşkenaz Yahudilik, Ortodoks Aşkenaz Yahudilik ile Reform Aşkenaz Yahudilik arasında bir orta yol olarak ortaya çıkmış bir alt grubudur. Muhafazakar Aşkenaz Yahudilik, 19. yüzyılda Almanya’da başlamış ve 20. yüzyılda ABD’de gelişmiştir. Muhafazakar Aşkenaz Yahudiler, Tevrat ve Talmud’a bağlı olmakla birlikte, Yahudi yasalarının zamanın şartlarına göre değişebileceğini ve yenilenebileceğini kabul ederler. Muhafazakar Aşkenaz Yahudiler, ibadet, giyim, yeme-içme, evlilik, boşanma, bayramlar, cumartesi günü (Şabat) ve diğer konularda hem geleneklere hem de modern hayata uygun bir denge kurmaya çalışırlar. Muhafazakar Aşkenaz Yahudiler, kadınların da erkeklerle eşit haklara sahip olduğunu, haham, kantor, sinagog yöneticisi olabileceğini ve erkeklerle birlikte ibadet edebileceğini kabul ederler. Muhafazakar Aşkenaz Yahudiler, Yahudilik dışından gelen kişilerle evlenmeyi, eşcinsel evliliği, organ bağışını ve kürtajı da belli şartlarda onaylarlar. Muhafazakar Aşkenaz Yahudilik, özellikle ABD, Kanada, İsrail ve Arjantin gibi ülkelerde yaygındır.
