Ceren BATMAZ SARI (Uzman Diyetisyen)
Vücudumuzun boyun kısmında, erkeklerde daha belirgin olan ve “adem elması” olarak bilinen kıkırdak bölgesinin altında bulunan ve vücuttaki bütün hücreler üzerinde önemli etkilere sahip olan tiroit bezi bulunur. Tiroit bezi, T3 ve T4 hormonlarını üretir. Tiroid bezi, bir orkestra şefi gibidir ve bedensel fonksiyonlarımızın neredeyse tamamının kontrolünde rol oynar. Bu bezin az çalışması durumuna hipotiroidi adı verilir. Vücudun bağışıklık sisteminin herhangi bir nedene bağlı olmadan tiroid bezini tanımaması ve zamanla tiroid hücrelerini yok etmesi sonucu gelişen hipotiroid durumuna da “Hashimoto Hipotiroidi” adı verilir. Genelde anne-kız hastalığı olarak bilinir çünkü genetik eğilim hastalığın görülmesinde etkilidir ve hastaların % 95’i kadındır. Kadınlarda hipotiroidizm görülme sıklığı erkeklerden 5-8 kat daha fazladır. Buna ek olarak, çölyak hastalığı bulunan bireyler de risk altında olabilmektedir.
Belirtileri nelerdir?
Hipotiroidinin yaygın belirtileri arasında halsizlik, yorgunluk, konsantrasyon güçlüğü, kabızlık, çabuk üşüme ve soğuğa tahammülsüzlük görülür. Cilt kuruluğu, ciltte kabalaşma, şişkinlik, saçlarda dökülme, uyku bozukluğu, adet düzensizliği, kansızlık, B12 eksikliği ve metabolizma yavaşladığı için kilo artışı tiroit bezinin az çalışması nedeniyle gelişebilir.
Hipotiroidi bebeklerde ve çocuklarda, büyümede ve zeka gelişiminde geriliğe neden olabilir. Yetişkin bireylerde ise vücutta ve metabolizmada genel bir yavaşlama söz konusu olur. Ancak erişkin bireylerdeki hipotiroidi belirtileri tiroit hormonu tedavisi ile büyük oranda düzelir.
Hipotiroidi tetikleyen faktörler
Yaşlanma: Yaşlanma süreci boyunca tiroid hormon fonksiyonunun sürdürülmesi sağlıklı yaşlanmanın önemli bir özelliği olarak görülmektedir. Hipotiroid insidansı yaşla birlikte artar.
Menopoz: Uluslararası Kadın Sağlığı Çalışması’nın (SWAN) değerlendirmesine göre tiroid fonksiyonu menopozal komplikasyonlarla doğrudan ilişkili olmasa da; menopoz Haşimoto tiroiditi gibi otoimmün tiroidunun klinik oluşumunu etkileyebilmektedir.
Gebelik: Tiroid fonksiyon bozukluğu erken doğum, gestasyonel hipertansiyon, preeklampsi ve plesental ayrılma gibi doğumsal sorunlarla ilişkilidir. Hamilelik sürecinde tiroid hormonları yakından takip edilmeli ve kadın doğum uzmanı ve endokrinolog gözetiminde hamileliğin ilk başından itibaren iyot desteği sağlanmalıdır.
Çevresel etmenler: Ana tetikleyici faktörler arasında aşırı iyot, ilaçlar, enfeksiyon, sigara ve stres bulunmaktadır.
Beslenmede nelere dikkat etmek gerekir?
Hipotiroidiniz varsa, önceki döneme göre % 15 - 30 oranında bir kilo artışınız olabilir ve kilo vermekte zorlanabilirsiniz. Özellikle menopoz dönemindeyseniz, hipotirodi ile birlikte kilo vermeniz çok daha zorlaşır. Hipotiroidi hastalığında kilo verebilmeniz için öncelikle hastalığın tedavi edilmesi gerekir. Endokrinolog ile görüşmeniz ve uygun dozda ilaç tedavisi uygulanması çok önemlidir. İlaç tedavisiyle birlikte, beslenme uzmanı tarafından size özel hazırlanan yeterli ve dengeli beslenme programı hastalığınızın yan etkilerini azaltmak ve kilo vermeniz açısından önemlidir.
Eğer hipotiroidiniz varsa, işte uygulayabileceğiniz bazı öneriler:
- Günde 2 porsiyon meyve, 3 porsiyon sebze tükettiğinizden emin olun. A, C, E gibi antioksidan vitaminlerden zengin sebze ve meyvelere beslenmenizde yer verin.
- Haftada en az 2 kez balık tüketin, Omega 3, tiroid fonksiyonlarını olumlu etkiliyor. Eğer balık tüketemiyorsanız Omega-3 takviyesi alabilirsiniz
- Keten tohumu da Omega 3 içeriğiyle tiroid bezinizin daha iyi çalışmasını sağlar. Günde 1-2 yemek kaşığı kadar taze öğütülmüş keten tohumunu sebze yemeklerinize, salataya veya yoğurdunuza ekleyip tüketmeye çalışın.
- Hipotiroid aynı zamanda insülin hormonunuzu da yükseltebildiği için şeker içeriği yüksek olan besinlerin sınırlandırılmaya çalışın. Şeker, makarna, patates, kek, tatlı vb besinler yerine tam tahıllı ekmek, kepekli makarna, esmer pirinç gibi tam tahıllı ve glisemik indeksi düşük besinleri tercih edin.
- Lif ve bitkisel proteinden oldukça zengin kuru baklagillere de (nohut, kuru fasulye, mercimek vb) haftada 2 kez mutlaka yer verin.
- Diyetinizle, ihtiyacınıza uygun, yeterli düzeylerde iyot (iyotlu tuz, deniz ürünleri) almaya özen gösterin.
- Beslenmenizde iyot alımınız kısıtlıysa guatrojenik etki gösteren besinleri (karnabahar, brokoli, marul, Brüksel lahanası, hardal tohumu, şalgam, kırmızı turp, bambu filizi ve kasava) sınırlı tüketin. Özellikle bu besinlerin fazla miktarda veya sıklıkla tüketimini azaltın.
- Birçok çalışma beslenmede glutenin (tahıllarda bulunan bir tür protein) sınırlandırılmasının tiroid semptomlarının azalmasında yarar sağladığını göstermektedir. Dolayısıyla beslenmenizde gluten içeren besinleri çıkarın. Buğday, buğday özü, buğday nişastası, çavdar, arpa, bulgur, kuskus, irmik ve bira mayası konusunda daha dikkatli olmakta fayda var.
- Çinko ve selenyum tiroid hormonunun metabolizmasında etkili minerallerdir ve eksikliğinde tiroid metabolizması bozulur. Beslenmenizde ceviz, et, balık, tam tahıllı unlar, süt ürünleri, sebze, meyveler ve yumurta gibi besinlere yer vermeyi unutmayın.
- E vitamini de selenyum ile birlikte alınmalıdır. Bu vitaminden zengin besin olan besinler ise; bitkisel yağlar, zeytinyağı, mısırözü yağı, ayçiçek yağı, buğday tohumu, baklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, keten tohumu, badem, fındık, kabak çekirdeği. Bu besinleri uygun porsiyonlarda beslenmenizde yer verebilirsiniz.
- Tiroidde en fazla görülen problem de ödemdir. Bu nedenle su tüketiminizi asla ihmal etmeyin, günde 8-10 bardak su içmeye çalışın.
- Stres birçok hastalık gibi tiroid bulgularını da direkt olumsuz etkiler. Bu nedenle stresle baş etmek için nefes egzersizleri, yoga, kitap okuma vb sizi rahatlatacak yöntemleri kullanın.
- Veeee en önemli noktalardan birisi de hareket etmek. Haftada en az 3 gün en az 45 dk sevdiğiniz, keyif aldığınız bir egzersizi yapın.
Hipotiroidin yaygın semptomları
Yorgunluk
Unutkanlık
Depresyon
Ağır mens dönemi
Kuru, sert saç
Ruh halinde ani değişimler
Ağırlık kazanımı
Kısık ses
Kuru, sert deri
Konstipasyon (kabızlık)
