Pandemi sonrası dönemde kartla yapılan harcamalar rekor hızda artarken, ulusal hesaplarda yer alan özel tüketim kalemi aynı ölçüde yükselmedi. Bu ayrışma, ekonomistleri verinin sağlıklı yorumlanıp yorumlanmadığı sorusuyla baş başa bıraktı. TCMB ekonomistleri Ece Taşan Özel, Orhun Özel ve Tahamuhammet Süleyman imzalı çalışma, kart kullanım oranı yükseldikçe nominal harcama değerlerinin talebi olduğundan fazla gösterdiğini ortaya koyuyor.
Kart kullanım oranı nasıl ölçüldü?
Araştırma ekibi, tüketicilerin toplam harcamasına dair veriye aynı anda ulaşmanın zorluğu nedeniyle, elinde hem satış hacmi hem de kartlı ödeme bilgisi bulunan akaryakıt sektörünü referans aldı. Sektördeki kart payını zaman içinde izleyerek kart kullanım oranı serisi oluşturuldu. Bu oran 2021 sonrası belirgin biçimde yükselerek kartlı harcamadaki şaşırtıcı ivmeyi açıklayan ana değişken oldu.
Dijitalleşme ve enflasyonun rolü ne?
Analize göre dijitalleşme ve temassız ödeme teknolojilerinin yaygınlaşması, kart kullanımının yapısal olarak artmasına yol açtı. Buna ek olarak yükselen enflasyon, yüksek meblağda nakit taşımanın maliyetini artırarak tüketicileri karta yöneltti. Böylece ödeme tercihi etkisi, kart verilerini “talep göstergesi” olmaktan uzaklaştıracak ölçüde büyüdü.
Kart etkisinden arındırılmış veri ne söylüyor?
Çalışma, ham kart verilerinden kart kullanım tercihi etkisini ayıklayarak “düzeltilmiş kart harcaması” serisi üretti. Kartla yapılan harcamalar ham veride 2021 sonrası hızla yukarı seyrederken, düzeltilmiş seri daha ılımlı bir artış çizdi. Hatta bazı çeyreklerde özel tüketim kalemiyle neredeyse bire bir örtüştü. Bu da politika yapıcıların hızlı tepki verebilmesi için kart verilerine bakarken mutlaka “kullanım oranı düzeltmesi” yapması gerektiğini gösteriyor.
Akaryakıt sektörü örneği genelleştirilebilir mi?
Araştırmacılar, akaryakıt dışındaki sektörlerde de benzer yönelimin var olduğunu varsayıyor. Perakende ödeme davranışlarını izleyen diğer çalışmalar, gıda ve elektronik ürünlerde kart kullanım oranının benzer hızla arttığını doğruluyor. Bu bulgu, akaryakıt temelli metodolojinin perakendenin geniş bir kesimi için geçerli olabileceğine işaret ediyor.
Politika analizinde yeni kalibrasyon
Para politikası kararlarında iç talebin seyrini yakından izleyen TCMB, yüksek frekanslı kart verilerini sık kullanıyor. Ancak talep koşullarını değerlendirirken kart verilerinin ödeme tercihi etkisinden arındırılmaması, büyüme eğilimlerinin olduğundan fazla okunmasına yol açabiliyor. Yeni yöntem, bu yanılgıyı gidererek özel tüketim dinamiklerinin daha gerçekçi ölçülmesini sağlıyor.
Reel sektör ve piyasa analistleri için ne anlam ifade ediyor?
Şirket bütçeleri, perakende stok planlaması ve yatırım kararlarında kart verilerine yoğun şekilde başvuran reel sektör temsilcileri de düzeltme ihtiyacını dikkate almalı. Özellikle pandemiden sonra hızlanan kartla yapılan harcamalar reel talebe dair “fazla iyimser” sinyaller üretiyor olabilir. Kart kullanım oranı yüksek ülkelerde benzer çalışmalara giderek daha sık rastlanması, yöntemin evrensel değerini ortaya koyuyor.
Verinin geleceğinde hangi riskler var?
Ödeme sistemlerinde artan rekabet, dijital cüzdan ve kripto varlık tabanlı ödemelerin yaygınlaşması, kart kullanım oranının dahi tek başına yeterli olmamasına yol açabilir. Bu durumda ödeme tercihi etkisini daha karmaşık modellerle izlemek gerekecek. Yine de çalışmanın sunduğu çerçeve, talep göstergelerini temizlemek için sağlam bir başlangıç oluşturuyor.
Piyasalar düzeltilmiş seriye nasıl tepki verdi?
Araştırma sonrası ekonomist raporlarında kartla yapılan harcamalar kaynaklı “sıcak talep” yorumlarının daha temkinli hale geldiği görülüyor. Banka ve aracı kurum analizlerinde kart etkisinden arındırılmış veriye referans artarken, faiz indirimi ya da sıkılaştırma beklentileri yeniden kalibre ediliyor. Bu durum, veri setinin doğrudan para politikası beklentilerini şekillendirdiğinin göstergesi.
Sonuç tablosu ne gösteriyor?
Kart ham verisi: 2021-2024 dönemi nominal harcamalarda yüzde 150’nin üzerinde artış.
Düzeltilmiş kart verisi: Aynı dönemde yaklaşık yüzde 90 artış.
Özel tüketim: GSYH verisine göre yüzde 85 artış.
Aradaki farkın büyük bölümü, kart kullanım tercihindeki 30 puanlık artıştan kaynaklanıyor.
