Halk otobüsüne bindiğinizde, özellikle kalabalık saatlerde, gözünüz boş bir yer arar. Tam o sırada, kimsenin tercih etmediği o ters koltuklardan birinin boş olduğunu fark edersiniz. Bazıları için bu bir şansken, pek çok kişi içinse yolculuğun kabusa dönüşme ihtimalidir. Peki, bazı insanlar neden otobüste veya herhangi bir araçta ters yöne dönük oturamaz? Bu durumun arkasında yatan neden, kişisel bir tercih veya kapristen çok, vücudumuzun hareket algılama sisteminin karmaşık işleyişiyle ilgilidir.
Sorunun adı: Hareket hastalığı (taşıt tutması)
Otobüste ters oturunca yaşanan mide bulantısı, baş dönmesi, soğuk terleme ve huzursuzluk gibi belirtilerin tümü, tıp dilinde "hareket hastalığı" veya daha yaygın bilinen adıyla "taşıt tutması" olarak adlandırılan durumun bir parçasıdır. Bu durum tehlikeli olmasa da, kişinin yaşam kalitesini ve seyahat konforunu önemli ölçüde düşüren bir rahatsızlıktır.
Hareket hastalığının temel nedeni, beynin hareket algılama merkezine vücudun farklı bölgelerinden gelen çelişkili sinyallerdir. Beynimiz, hareket halinde olup olmadığımızı üç temel kaynaktan gelen verileri birleştirerek anlar:
-
İç kulak: Vücudun dengesini ve hareketini algılayan hassas yapılar burada bulunur. Hızlanma, yavaşlama ve dönme gibi tüm hareketleri hisseder.
-
Gözler: Çevremizde gördüklerimizi beyne ileterek görsel bir hareket referansı sunar.
-
Derin doku reseptörleri (Propriyoseptörler): Kaslarımızda ve eklemlerimizde bulunan bu alıcılar, vücudumuzun pozisyonu ve duruşu hakkında beyne sürekli bilgi gönderir.
Siz bir araçta otururken, iç kulağınız ve vücut reseptörleriniz aracın ilerlediğini, sallandığını ve döndüğünü algılayarak beyne "hareket halindeyiz" mesajı yollar. Ancak gözleriniz otobüsün içindeki sabit bir noktaya veya karşınızdaki koltuğa odaklanmışsa, beyne "hareket etmiyoruz" sinyali gider. İşte bu noktada beyinde bir "sinyal anlaşmazlığı" ortaya çıkar. Beyin, bu çelişkili mesajları koordine edemediği için bir stres tepkisi oluşturur ve bu da mide bulantısı, baş dönmesi gibi semptomları tetikler.
Ters koltuk bu durumu neden daha da kötüleştirir?
Gidiş yönüne dönük oturduğunuzda, pencereden dışarı bakarak aracın hareketini görsel olarak takip edebilir ve iç kulağınızdan gelen sinyallerle gözlerinizden gelen verileri senkronize edebilirsiniz. Bu, beynin yaşadığı karmaşayı azaltır.
Ancak ters koltukta oturduğunuzda bu uyumsuzluk zirveye çıkar. Vücudunuz ileriye doğru bir hareket hissederken, gözleriniz manzarayı tam tersi yönde, yani geriye doğru akarken görür. Bu durum, beyne ulaşan sinyaller arasındaki çelişkiyi maksimum seviyeye çıkarır ve hareket hastalığının çok daha şiddetli yaşanmasına neden olur. Bu nedenle, hareket hastalığına yatkın olan kişiler için ters koltukta seyahat etmek neredeyse imkansız hale gelir.
Madem rahatsız edici, bu koltuklar neden var?
Bu koltukların otobüslerde bulunmasının temel sebebi, konfor değil, tamamen mühendislik ve verimlilik zorunluluklarıdır. Modern şehir içi otobüsler, yaşlıların, engelli bireylerin ve bebek arabalı yolcuların daha rahat inip binebilmesi için "alçak tabanlı" olarak tasarlanmaktadır.
Otobüsün tabanı yere yaklaştırıldığında, tekerleklerin kapladığı alan (davlumbazlar) yolcu kabininin içine doğru daha fazla yükselir. Bu yükseltilmiş alanlara, normal düz koltukları yerleştirmek, yolcular için yeterli bacak mesafesi bırakmadığı için imkansızdır. İşte bu noktada otobüs tasarımcıları, bu "ölü" alanları en verimli şekilde kullanabilmek için ters veya yan dönük koltuklar yerleştirirler. Böylece, hem tekerleklerin kapladığı alan değerlendirilmiş olur hem de otobüsün toplam yolcu kapasitesi artırılır.
Peki, bu rahatsızlıkla başa çıkmak için ne yapılabilir?
Taşıt tutmasıyla mücadele etmek ve seyahatlerinizi daha konforlu hale getirmek için bazı basit önlemler alabilirsiniz:
-
Mümkünse aracın ön koltuklarına oturun ve gözlerinizi ufuk çizgisine veya aracın gittiği yöne sabitleyin.
-
Yolculuk sırasında kitap okumaktan veya telefon, tablet gibi cihazlara bakmaktan kaçının. Bu, göz ve iç kulak arasındaki çelişkiyi artırır.
-
Seyahatten önce ağır, yağlı ve baharatlı yiyeceklerden uzak durun.
-
Hareket hastalığı olan başka bir yolcuyla sohbet etmekten veya onu izlemekten kaçının, çünkü bu durum semptomlarınızı tetikleyebilir.
-
Ve en önemlisi, imkanınız varsa kesinlikle ters koltukları tercih etmeyin.
-
Eğer durum çok şiddetliyse, yolculuktan önce doktorunuza danışarak hareket hastalığına karşı etkili olan ilaçlardan kullanabilirsiniz.
