Yıkımın, göçün ve 14 yıllık acımasız bir iç savaşın gölgesinde hayata tutunmaya çalışan Suriye, şimdi de ekonomik enkazını kaldırmak için tarihi bir operasyona hazırlanıyor. Geçtiğimiz yılın Aralık ayında Beşar Esad rejiminin devrilmesiyle yeni bir döneme giren ülke, savaşın en ağır miraslarından biri olan ve adeta bir kâğıt parçasına dönüşen para birimini yeniden hayata döndürmek için düğmeye bastı. Reuters haber ajansının ulaştığı belgelere ve yedi farklı kaynağa dayandırdığı habere göre, Suriye Merkez Bankası, para biriminden iki sıfır atarak, yeni banknotları piyasaya sürmeye hazırlanıyor. Bu hamle, sadece matematiksel bir sadeleştirme değil, aynı zamanda savaş sonrası yönetimin, halkın cebindeki paranın itibarını yeniden kazandırmak ve çöken ekonomiyi istikrara kavuşturmak için attığı en somut ve en sembolik adım olarak görülüyor.
Dolara karşı %99 eriyen bir para biriminin hazin hikayesi
Bugün atılan bu adımın arkasında, Suriye lirasının son 14 yılda yaşadığı trajik değer kaybı yatıyor. 2011'de iç savaş patlak vermeden önce, 1 dolar yaklaşık 50 Suriye lirasına denk geliyordu. O dönemde, lira, bölgedeki istikrarlı para birimlerinden biri olarak kabul ediliyordu. Ancak savaşın başlaması, ülkenin üretim altyapısının çökmesi, uluslararası yaptırımlar ve siyasi kaos, lirayı geri dönülmez bir erime sürecine soktu.
Bugün itibarıyla, resmi olmayan piyasalarda 1 dolar, 10 bin Suriye lirası seviyesinden işlem görüyor. Bu, liranın, savaşın başından bu yana dolar karşısında değerinin %99'undan fazlasını kaybettiği anlamına geliyor. Bu astronomik değer kaybı, ülkedeki enflasyonu körükledi, alım gücünü tamamen yok etti ve en temel ticari işlemleri bile bir lojistik kabusa dönüştürdü. Halkın paraya olan güveni sıfırlanırken, dolarizasyon fiili bir gerçeklik haline geldi. İşte bu "sıfır atma" operasyonu, bu derin güvensizliği kırmayı ve liraya yeniden bir "itibar" kazandırmayı hedefliyor.
Haftalık alışveriş için 'siyah poşetlerle' taşınan paralar
Para birimindeki bu aşırı değersizleşmenin, sıradan bir Suriyelinin günlük hayatına nasıl yansıdığını anlamak için, piyasadaki en büyük banknotun durumuna bakmak yeterli. Şu anda tedavüldeki en yüksek değerli banknot olan 5 bin liralık banknotlar bile, artık en basit alışverişler için bile yetersiz kalıyor. Bir ailenin, haftalık pazar veya market alışverişini yapabilmesi için, cüzdanlar değil, "siyah poşetler" dolusu parayı yanında taşıması gerekiyor. Bu durum, sadece pratik zorluklar yaratmakla kalmıyor, aynı zamanda güvenlik risklerini artırıyor ve ticareti yavaşlatıyor.
Bir maaşın ödenmesi, bir evin kirasının verilmesi veya daha büyük bir ticari işlemin gerçekleştirilmesi ise, adeta bir para sayma ve taşıma operasyonuna dönüşüyor. Bu durum, hem vatandaşlar hem de işletmeler için sürdürülemez bir hal almıştı. Suriye Merkez Bankası'nın özel bankalara Ağustos ortasında gönderdiği ve Reuters tarafından incelenen belgede de, bu duruma dikkat çekiliyor. Belgede, "sıfırların kaldırılmasının" temel amacının, "para işlemlerini kolaylaştırmak ve para biriminde istikrarı artırmak" olduğu açıkça ifade ediliyor.
Aralık ayında yeni banknotlar geliyor: süreç nasıl işleyecek?
Peki, bu tarihi para reformu nasıl hayata geçirilecek? Edinilen bilgilere göre, Suriye Merkez Bankası, yeni banknotların basımı için hazırlıklarını tamamladı ve bu yeni paraların, bu yılın Aralık ayında piyasaya sürülmesi planlanıyor. Bu süreçte, mevcut liradan iki sıfır atılacak. Yani, bugünkü 5 bin liralık en büyük banknotun değeri, yeni dönemde 50 lira olacak. Benzer şekilde, 100 liralık bir ürün, artık 1 liraya satılacak.
Bu operasyonun en kritik aşaması ise, eski paraların piyasadan çekilip, yeni paraların tedavüle sokulacağı geçiş süreci olacak. Merkez Bankası'nın, bu süreçte halkın elindeki eski paraları belirli bir takvim çerçevesinde yeni banknotlarla değiştirmesi ve bu değişimi yaparken herhangi bir mağduriyete yol açmaması gerekiyor. Bu tür operasyonlar, genellikle halkta bir panik havası yaratma potansiyeli taşıdığı için, sürecin şeffaf ve güven verici bir şekilde yönetilmesi, reformun başarısı için hayati önem taşıyor. Türkiye'nin 2005 yılında Yeni Türk Lirası'na (YTL) geçiş sürecinde yaşadığı başarılı deneyim, bu konuda Suriye için de bir örnek teşkil edebilir.
Sadece bir makyaj mı, yoksa gerçek bir reform mu?
Ekonomi uzmanları, bir para biriminden sıfır atmanın, tek başına bir ekonomiyi düzeltmek için yeterli olmadığı konusunda hemfikir. Bu operasyon, genellikle hiperenflasyonla mücadelede atılan adımların "sonucu" ve "taçlandırılması" olarak görülür. Eğer bu adım, yapısal ekonomik reformlarla, üretim artışıyla, mali disiplinle ve siyasi istikrarla desteklenmezse, sadece "kozmetik" bir değişiklik olmaktan öteye gidemez.
Savaş sonrası Suriye yönetiminin önündeki en büyük sınav da bu olacak. Liradan sıfır atmak, psikolojik bir rahatlama ve pratik bir kolaylık sağlayabilir. Ancak, ülkenin harap olmuş sanayisini yeniden canlandırmak, tarımsal üretimi artırmak, uluslararası yatırımları çekmek ve halkın temel ihtiyaçlarını karşılayacak bir refah seviyesi oluşturmak için çok daha köklü ve uzun soluklu adımların atılması gerekiyor. Bu para reformu, işte bu uzun ve zorlu yolda atılan ilk, ancak önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. Aralık ayında piyasaya çıkacak olan yeni banknotlar, sadece birer ödeme aracı değil, aynı zamanda savaşın külleri üzerinde yeni bir ekonomi ve yeni bir gelecek inşa etme umudunun da birer sembolü olacak. Bu umudun gerçeğe dönüşüp dönüşmeyeceğini ise zaman ve atılacak diğer kararlı adımlar gösterecek.
