Hazine ve Maliye Bakanlığı, kayıt dışı ekonomiyle mücadele ve vergi adaletinin sağlanması yönündeki kararlı adımlarına bir yenisini daha ekledi. Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) koordinasyonunda yürütülen ve son teknoloji ürünü yapay zeka ile makine öğrenmesi algoritmalarının etkin bir şekilde kullanıldığı kapsamlı bir analiz çalışmasıyla, serbest meslek grubu içinde yüksek vergi potansiyeline sahip olduğu değerlendirilen özel muayenehanesi bulunan doktorlar mercek altına alındı. Bu dikkat çekici çalışma sonucunda, sisteme takılan ve eksik beyanda bulunduğu tespit edilen doktorların büyük bir çoğunluğu, cezai yaptırımlarla karşılaşmak yerine "gönüllü uyum" mekanizmasıyla beyanlarını güncelleyerek, Hazine'ye önemli bir gelir katkısı sağladı. Toplamda 2,1 milyar liralık matrah artışı ile sonuçlanan bu operasyon, hem vergi gelirlerinin artırılması hem de vergiye gönüllü uyumun teşvik edilmesi açısından önemli bir başarı olarak değerlendiriliyor.
28 bin 931 doktor mercek altında: Yapay zeka destekli risk analizi yapıldı
Bakanlıktan edinilen bilgilere göre, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen analiz çalışması, özellikle serbest meslek erbapları arasında önemli bir yere sahip olan ve yüksek gelir potansiyeli bulunan doktorlar üzerinde yoğunlaştı. Bu kapsamda, Türkiye genelinde özel muayenehanesi bulunan tam 28 bin 931 doktora yönelik "Doktorluk Faaliyetinde Bulunan Serbest Meslek Erbaplarına İlişkin Analiz Çalışması" titizlikle gerçekleştirildi.
Bu çalışmanın en dikkat çekici yönlerinden biri, yapay zeka ve makine öğrenmesi algoritmalarının aktif olarak kullanılması oldu. Çok değişkenli veri kümeleri (banka hesap hareketleri, POS cihazı kullanımları, kredi kartı işlemleri, sosyal medya verileri, hasta kayıtları vb.) üzerinde çalışan risk senaryoları oluşturuldu. Yapay zeka destekli bu senaryolar sayesinde, mükelleflerin vergi beyanları ile gerçek mali durumları arasındaki olası uyumsuzluklar ve risk düzeyleri titizlikle değerlendirildi. Bu teknolojik yaklaşım, geleneksel denetim yöntemlerine kıyasla çok daha hızlı, etkin ve kapsamlı bir analiz imkanı sundu.
3 bin 663 doktor "yüksek riskli" bulundu: Ceza yerine "önleyici denetim" ve "gönüllü uyum"
Yapılan detaylı analizler ve yapay zeka destekli risk değerlendirmeleri sonucunda, özel muayenehanesi bulunan 28 bin 931 doktordan 3 bin 663'ü, vergi uyumu açısından "yüksek riskli" olarak tanımlandı. Bu doktorların, beyan ettikleri gelirler ile gerçek kazançları arasında önemli farklılıklar olduğu veya bazı gelirlerini hiç beyan etmedikleri yönünde güçlü şüpheler oluştu.
Ancak, Hazine ve Maliye Bakanlığı, bu "yüksek riskli" mükelleflere doğrudan cezai işlem uygulamak yerine, daha çağdaş ve yapıcı bir yaklaşım benimseyerek "önleyici denetim ve gönüllü uyum" mekanizmasını devreye soktu. Bu yaklaşım kapsamında, riskli grupta yer alan doktorlara, vergi mevzuatı açısından gerekli bilgilendirmeler ve yönlendirmeler yapıldı. Eksik veya hatalı beyanda bulundukları tespit edilen mükellefler, pişmanlık hükümlerinden yararlanarak beyanlarını güncellemeleri ve eksik vergilerini ödemeleri için davet edildi. Bu yöntemle, hem mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun artırılması hem de uzun ve maliyetli vergi incelemesi süreçlerinin önüne geçilmesi hedeflendi.
Gönüllü uyum çağrısı sonuç verdi: 1701 doktordan 1,7 milyar lira matrah bildirimi
Bakanlığın "önleyici denetim ve gönüllü uyum" çağrısı, beklentilerin üzerinde bir karşılık buldu. Riskli olarak değerlendirilen 3 bin 663 doktordan 1701'i, pişmanlık hükümlerinden yararlanarak gelir vergisi beyannamelerini güncelledi ve eksik beyanlarını düzeltti. Bu doktorlar tarafından verilen düzeltme beyannameleri kapsamında, toplam 1,7 milyar lira matrah bildirildi. Bu rakam, daha önce beyan edilmeyen veya eksik beyan edilen önemli bir gelirin kayıt altına alındığını gösteriyor.
Mükellef başına ortalama matrah uyum öncesine göre 5 kat arttı!
Beyan edilen bu tutar üzerinden yapılan hesaplamalara göre, gönüllü uyum sağlayan doktorların mükellef başına ortalama matrahları, uyum öncesine kıyasla tam 5 kat arttı. Bu çarpıcı artış, önleyici denetim ve bilgilendirme sürecinin ne kadar etkili olduğunu ve yapay zeka destekli analizlerin ne kadar isabetli sonuçlar verdiğini açıkça ortaya koyuyor.
Aralık 2023 dönemine ilişkin Katma Değer Vergisi (KDV) beyannameleri üzerinden yapılan analizde de benzer bir tablo ortaya çıktı. Kanuni süresi içinde beyan edilen teslim ve hizmet tutarı yaklaşık 9 milyon lira düzeyinde kalırken, aynı döneme ait 2025 yılı içerisinde verilen düzeltme beyannameleriyle bildirilen tutar 358 milyon liraya ulaştı. Bu veriler, ilk etapta yapılan beyanların önemli ölçüde eksik olduğunu ancak önleyici denetim ve bilgilendirme süreci sonrasında yapılan düzeltmelerin ne kadar yüksek olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi.
Çalışma kapsamında, riskli gruba dahil olmayan 158 doktor özelinde de bir etki analizi yapıldı. Bu doktorlar, 2025 yılı içinde herhangi bir zorlayıcı işlem olmaksızın, tamamen kendi iradeleriyle pişmanlıkla beyanda bulunarak, toplamda 76 milyon lira matrah bildirdi. Bu durum, Bakanlığın yürüttüğü çalışmaların genel bir farkındalık yarattığını ve diğer mükellefleri de gönüllü uyuma teşvik ettiğini gösteriyor.
Gönüllü uyuma yanıt vermeyene vergi incelemesi kapıda: Sağlık Bakanlığı'ndan da bilgi istenecek
Yapılan bu çalışma kapsamında, "önleyici denetim ve gönüllü uyum" mekanizmasıyla toplamda 2,1 milyar liralık matrah artışı sağlandı. Gönüllü uyuma yanıt vererek beyanlarını güncelleyen doktorlar hakkında herhangi bir vergi incelemesi işlemi yapılmadı ve bu mükellefler pişmanlık hükümlerinden yararlanarak olası cezalardan kurtulmuş oldular.
Ancak, gönüllü uyum çağrısına rağmen beyanlarını düzeltmeyen veya yaptığı açıklamalar yeterli görülmeyen doktorlar hakkında ise, takdire sevk ya da kapsamlı bir vergi incelemesi süreci başlatılacak. Bu incelemelerde, doktorların sadece mali bilgileri değil, aynı zamanda yaptıkları harcamaların da vergi mevzuatına uygun olup olmadığı detaylı bir şekilde incelenecek. Bu süreçte, Sağlık Bakanlığı'nın ilgili birimlerinden de doktorların muayene ve ameliyat sayıları gibi bilgilere ulaşılarak çapraz kontroller yapılacak.
Bakan Şimşek: "Bu modeli yaygınlaştırarak kayıt dışılıkla mücadelemizi kararlılıkla sürdüreceğiz"
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de, doktorlara yönelik yürütülen bu başarılı çalışmanın ardından, gönüllü uyumun vergi sistemindeki önemine vurgu yapan bir değerlendirmede bulundu. Bakan Şimşek, "Kayıt dışılıkla mücadelemizi sadece ceza ve yaptırımlarla değil, aynı zamanda mükelleflerimizi bilgilendirerek, yönlendirerek sürdürüyoruz. Bu çalışmayla gördük ki, önleyici denetim modeli sayesinde milyarlarca liralık gelir gönüllü olarak beyan edildi. Bu, sadece gelir artışı değil, aynı zamanda vergi adaletine olan güvenin göstergesidir" dedi.
Gönüllü uyumun, sürdürülebilir kamu maliyesi için vazgeçilmez bir unsur olduğunu kaydeden Şimşek, "Vergi sistemimize güvenen, zamanında ve doğru beyanda bulunan tüm mükelleflerimize teşekkür ediyoruz. Bu modeli yaygınlaştırarak kayıt dışılıkla mücadelemizi kararlılıkla sürdüreceğiz" ifadesini kullandı. Bakan Şimşek'in bu açıklamaları, Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın vergi kayıp ve kaçağıyla mücadelede yapay zeka gibi teknolojik imkanları daha etkin bir şekilde kullanmaya devam edeceğini ve "önleyici denetim ve gönüllü uyum" modelini diğer sektörlere de yaygınlaştıracağını gösteriyor. Bu yaklaşım, hem vergi gelirlerinin artırılmasına hem de vergi adaletinin sağlanmasına önemli katkılar sunma potansiyeline sahip.
