İzmir’in Gaziemir ilçesinde, “İzmir’in Çernobil’i” olarak bilinen eski kurşun fabrikasının radyoaktif atıklarının temizliğini üstlenen EKOVAR Şirketi, atıkların Torbalı’daki boş bir araziye izinsiz şekilde döküldüğünün ortaya çıkmasının ardından düzenlediği basın toplantısında sorumluluğu taşeron firmaya yükledi. EKOVAR Yönetim Kurulu Başkanı Mesut Özer, kamuoyunda büyük tepkiye yol açan kaçak döküme ilişkin yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:
“Ne yazık ki bu üç araç, döküm sahasındaki yoğunluk nedeniyle, nakliye firmasında görevli şoförlerin kimseye haber vermeden yaklaşık 20 kilometre ileriye giderek döküm yapmasıyla söz konusu olumsuzluk yaşanmıştır. Bu olayın ardından ilgili nakliye firmasıyla olan sözleşmemizi derhal iptal ettik. Durumu tüm yetkili kurum ve kuruluşlara bildirdik.”
Kaçak dökümün ardından alanın temizlendiğini ve “radyoaktif kirlilik tespit edilmediğini” ifade eden şirket, NEDK ve Uluslararası Gözetim firmalarının hazırladığı raporlarla bunu belgelediklerini söyledi. Özer, döküm yapan araçların “lisanslı sahaya gitmesi gerekirken, yoğunluk nedeniyle başka yere yönlendirildiğini” söyledi.
Radyoaktif tespit edilmedi
EKOVAR Başkanı Özer’in açıklaması şöyle:
“Üç araç ve bir Şahin marka araçla, yıkıntı atığının, bizim anlaşmamızın gereği olarak lisanslı döküm sahası yerine, program dışı bir noktaya kaçak şekilde döküldüğü tespit edilmiştir. Bu tespitin ardından, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İl Müdürlüğü’ne ve Nükleer Enerji Denetim Kurumu’na (NEDK) derhal bildirim yapılmıştır. Aynı gün içinde, kaçak döküm yapılan alana gidilerek, dökülen malzemeler toplanmış ve lisanslı sahaya sevk edilmiştir.
Ayrıca NEDK’dan alanla ilgili yeniden radyasyon ölçümü yapılmasını talep ettik. Kurum tarafından bir ekip gönderildi. İlgili alanda hem NEDK, hem Ekovar olarak biz, hem de ATIP Uluslararası Gözetim firması tarafından radyoaktif ölçümler gerçekleştirildi. Bu ölçümler sonucunda, alanda herhangi bir radyoaktif kirlilik tespit edilmedi.
“Kontrolsüz giriş” meselesine gelince; biz 2022 yılında sahadaki çalışmalara başladığımızda, saha tamamen çevresi açık, insanlar, hayvanlar ve çevrede yaşayan tüm canlılar için erişime açıktı. Sahanın güvenliği tarafımızdan tel örgülerle ve 7/24 güvenlik hizmetiyle sağlanmaktadır.
Sahadan çıkarılan tüm atıklar ve araçlar belirlenen prosedürler çerçevesinde, ilgili kurumların tebliğ ve yönetmeliklerine uygun şekilde, lisanslı alanlara gönderilmektedir. Bu gönderim sırasında, söz konusu iki araç da dâhil olmak üzere tüm araçlar, yerinde ölçüm, kantarda radyasyon izleme sistemleriyle kontrol edilmiş; ayrıca tarafımızdan ve Uluslararası Gözetim firması tarafından yapılan ölçümler kayıt altına alınarak imzalanmıştır.
Ne yazık ki bu üç araç, döküm sahasındaki yoğunluk nedeniyle, nakliye firmasında görevli şoförlerin kimseye haber vermeden yaklaşık 20 kilometre ileriye giderek döküm yapmasıyla söz konusu olumsuzluk yaşanmıştır. Bu olayın ardından ilgili nakliye firmasıyla olan sözleşmemizi derhal iptal ettik. Durumu tüm yetkili kurum ve kuruluşlara bildirdik.”
“Alanın %92’si temizlendi”
Özer, söz konusu alanın neredeyse yüzde 92’sinin tamamlandığını anlattı. Çalışmaların fiziki olarak sona yaklaştığını ifade eden Özer, şöyle konuştu;
“Sahanın neredeyse yüzde 92’sini temizledik. Bunların tamamı TENMAK’ın kabul edeceği şekilde ambalajlanarak gönderildi. Bunlar zırhlanarak gönderiliyor. Bugüne kadar yapılan 4 sevkiyatın 3’ünde NDK’dan denetime gelindi. Çalışmalarımız neredeyse fiziki olarak sona yaklaştı. Emniyet olarak bu alanların altında beton alanlarımız var. Bunları da kaldırıp düzgünce analiz ettikten sonra sondaj çalışmalarına başlanacak. Buradan alınan karotlar yine analiz edilecek. Bunların sonucunda da bir kirlilik çıkmazsa yıl sonu gibi burada temizlik bitirilecek. Şu anda alanda ölçebildiğimiz bir radyoaktif yok. Ölçülebilir atık yok. Onun dışında sondajla da daha derine ineceğiz. İzmirliler rahat bir nefes alsın. Oradaki çalışmalarımız da son derece bilimsel gerçekleştiriliyor. Bu süreçte toplantılar yaptık. İlgili kurumlar bu toplantılara katıldı ve her toplantı sonunda resmi ilerleme raporları aldık.”
Proje Koordinatörü Erhan Oymak ise şunları söyledi:
“Biz çalışmalara 2022 yılında başladık. 2010 ile 2022 yılları arasında, ilgili birçok kurum ve kuruluş sahada defalarca ölçüm aldı. Sahada üç ayrı noktada radyoaktif madde tespit edilmiş durumda. Saha yaklaşık 70 dönüm büyüklüğünde olsa da bu, tüm alanın radyoaktif madde içerdiği anlamına gelmiyor. Yalnızca üç ayrı noktadan söz ediyoruz.
2022, 2023 ve 2024 yıllarında, sahadaki radyoaktif madde tespit edilen bu üç farklı dönemde ölçümler gerçekleştirdik ve DOS haritasını oluşturduk. Sahada radyoaktif atığın nerede bulunduğunu zaten biliyoruz. Aslında, bu durum 2010 yılından beri Türkiye’nin bilgisi dâhilindedir.”
Sahada çalışan işçilerin sağlığına ve koruyucu ekipmanlara dair de konuşan Oymak “Kullanılması gereken kişisel koruyucu donanımlar ilgili personellere sağlanarak sahaya bu şekilde çıkılıyor. Radyoaktif maddenin yoğun olduğu noktalarda, kontrolsüz şekilde yalnızca baret ve yelekle çalışma yapılması mümkün değil. Bu nedenle, yalnızca radyoaktif madde içermediğini bildiğimiz ve ölçüm sonuçları elimizde olan alanlarda çalışma gerçekleştiriyoruz.” Dedi.
Oymak “Elde ettiğimiz tüm verilere ve ölçümlere göre, şu anda sahanın yaklaşık %92’si radyoaktif atıktan arındırılmış durumdadır. Bu atıkların tamamı zırhlanmış, Telmak’ın kabul kriterlerine uygun şekilde ambalajlanmış ve bu şekilde sevk edilmiştir. Radyoaktif atıkların ambalajı belirli prosedürlere göre yapılır; sıradan sızdırmaz poşetlerle değil, özel zırhlı ambalajlarla gönderilir. Hatta taşıma sırasında çevreye yayabileceği enerji miktarı, şoför üzerindeki etkisi gibi tüm faktörler hesaplanır. Bu konuda değerli akademisyenlerimiz çok önemli çalışmalar yürütüyor. Her gönderdiğimiz atık için Telmak’ın belirlediği kabul kriterleri vardır. Eğer bu kriterlere uymazsa, atığı geri gönderir. Ancak şu ana kadar gönderdiğimiz tüm atıklar Telmak tarafından kabul edilmiştir.”
Ne olmuştu?
İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İklim Değişikliği ve Sıfır Atık Dairesi Başkanlığı’nın Kent Temizliği Şube Müdürlüğü ekipleri, saha denetimleri sırasında dikkat çeken bir olaya tanıklık etti. Gaziemir Emrez Mahallesi’nde yer alan ve uzun süredir radyoaktif atık barındırdığı bilinen eski kurşun fabrikasından çıkarılan atıkların, Torbalı’nın Yoğurtçular Mahallesi’nde bulunan boş bir araziye izinsiz şekilde döküldüğü tespit edildi.
Denetim sonucunda, Gaziemir Emrez Mahallesi’ndeki 49 ada 12 parselde EKOVAR Çevre Grup Geri Dönüşüm Atık Depolama İnşaat Taahhüt Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından kazı yapıldığı belirlenerek resmi tutanak altına alındı. Bu tespitle birlikte, kamuoyunu yakından ilgilendiren radyoaktif atıkların akıbetine dair ciddi soru işaretleri gündeme geldi.
