Haber/ Saadet Erciyas

Çam ağaçları arasında, bir tepe üzerine kurulmuş Forbes Köşkü, bir dönem İzmir'de yaşayan meyan kökü ile antimuan madeni ihracatıyla tanınan ve baş döndürücü bir zenginliğe sahip olan İngiliz Forbes ailesi tarafından Buca'da av köşkü olarak kullanılmak üzere inşa edilmiş. Kapıları uzun yıllardır ziyarete ve gün ışığına kapalı olan, 13 dönümlük bir alanın içindeki görkemli Levanten yapısı Forbes Köşkü'nün bugün sadece "müştemilat bölümü" kullanıma açık.

Bir dönem hizmetlilerin kaldığı, mutfağın bulunduğu bölümünde 2014 yılından bu yana Buca İlçe Halk Kütüphanesi Forbes Köşkü Kitaplığı - Okuma Salonu olarak sessiz sedasız hizmet veriyor. Zemininde siyah - beyaz dama taşı gibi döşenmiş İzmir'in ünlü döşeme karoları karosimanların (1) hala durduğu, bu küçücük kitaplığın asıl işlevi sadece okurlara ödünç kitap vermek değil aslında. Kitap dostlarının pek bilmediği, ama ziyaret edenlerin büyük keyif aldığı bu küçücük kitaplık hem İzmir'in bu değerli kültür mirasının yok olup gitmesini engelliyor hem de kullanılmayan benzeri yapıların başına geldiği gibi binayı çöküntü olmaktan, berduşların, madde bağımlılarının istilasından koruyor.

İnternet bağlantısının olmadığı, modern kütüphane teknolojilerinin kullanılamadığı, ısınmada sorunlar yaşanan, geleneksel usullerle, kartlara kayıt yapılmak suretiyle ödünç kitap hizmetinin verildiği kitaplık aslına bakarsanız, 2014 yılında İl Kültür Turizm Müdürlüğü'nün hazırlattığı Kütüphane ve Kültürel Tesis onaylı projenin ilk adımı olarak açılmış. Ancak proje ödeneksizlik, yetki ve kullanım kararına ilişkin karmaşa yüzünden bir türlü yaşama geçememiş. Mülkiyeti uzun yıllar Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasında gidip gelen, 1996 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı'na 49 yıllığına tahsis edilen köşk en son 2014 yılında onarılmış. Son onarımın üzerinden altı yıl geçen köşkün müştemilatı, bugün kitaplık olarak kullanıldığı ve görevliler bulunduğu için iyi durumda. Ancak yıllar içinde üç kez kapsamlı onarımdan geçen görkemli yapının çatısında akmalar, tavan ve taban döşemelerinde çürümeler başlamış yeniden.

Müştemilat bölümündeki kütüphanede bugün 1500 dolayında kitap bulunuyor. Hafta içi her gün 08.30 - 17.30 arası ödünç kitap almak isteyen okurlara hizmet veriyor. Okuma salonu ise ısınma sorununa karşın, kitaplarını okumak ders çalışmak isteyen öğrenciler için yine de açık. Ancak şu sıra Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı tüm kütüphaneler gibi koronavirüs nedeniyle burada da hizmet verilemiyor.

Görkemli köşkün kitaplığı da görkemliydi

Köşkün zemin katında, arkadaki kubbe tavanlı, camekanlı kış bahçesine panjurlu pencerelerle açılan bölümde çalışma odası olarak da kullanılan görkemli bir kütüphane bulunduğu biliniyor. İnternette araştırma yaparken Levantine Heritage sitesinde karşıma çıkan Forbes Albümü'nde görülen, aile üyelerinden olduğu tahmin edilen David Forbes'in adını taşıyan ve üstünde Forbes Köşkü'nün çiziminin bulunduğu Exlibris (4) çalışması da bu görüşü destekliyor.

Doktora tezini 2004 yılında Buca ve Bornova'daki Levanten Köşkleri üzerine yapan Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Restorasyon Anabilim Dalı Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Hümeyra Birol (5) Forbes Köşkü'ndeki kütüphane salonunun son dönem tanıklarından biri. Prof. Dr. Birol, "Farklı nedenlerle birçok kez gitme olanağı bulduğum Forbes Köşkü'nün kış bahçesine açılan çalışma odası - kitaplık diyebileceğimiz bölümündeki ahşap kitap dolaplarını görmüştüm. Pencereler dışındaki tüm bölümler kütüphanenin dolaplarıyla doluydu ve o dönem bazılarında cam bile vardı diye anımsıyorum" diyor.

Köşke ilişkin son proje yapıldığında İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürü olarak görev yapan Abdülaziz Ediz, Forbes Köşkü'nün kütüphanenin yanı sıra resim, heykel, sergi alanı; kültürel ve sosyal etkinliklerin yapılacağı bir alan olarak kullanılmasının öngörüldüğünü anlatıyor. "Köşkün bir bölümünde aynı zamanda İzmir'de önemli bir kültür mirası olan Levanten ailelerin günlük yaşamını yansıtan bir Levanten Anı Evi açılacaktı" diyen Ediz, "Bina İzmir için önemli bir kültürel miras. Kültür Bakanlığı'nın bu kültür varlığına mutlaka sahip çıkması gerek" görüşünü dile getiriyor.

Levanten Derneği Başkan Yardımcısı Rehber Enrico Filipuci ise İzmir'de bir Levanten Müzesi açmanın gerekliliğine değinirken, kuruluş evresinde derneklerinin ilk hedefleri arasında böyle bir müzenin yer aldığını söylüyor. Bu amaçla belediyelerle, kurumlarla görüşmeler yaptıklarını belirten Filipuci, "Kapalı olduğu için Forbes Köşkü'nün içini gezip göremedim ama çok isterim. Keşke böyle bir yapı için bir çalışma yapabilsek" diyor.

(1) İzmir Konutlarında Karosimanlar - Ayşegül Uçar - Sanat Tarihi Dergisi - Cilt:XXIII - Sayı:1, Nisan/2014,67 - 81

(2) Feyyaz Erpi - İzmir'de Levanten Mimarisi - Mimarlık Dergisi, Sayı 1/Ocak 1975

(3) Lokman Hekim Journal - XI. National Conference on the History of Turkish Pharmacy 25 - 28 May 2014 - Meyan Kökü ve İzmir, Bülent Kıran, Eren Akçiçek

(4) Ekslibris, kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları, üzerinde adlarının ve farklı konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu grafik çalışmalardır. Kitabın kartviziti ya da tapusu olarak da bilinir.

(5) Hümeyra Birol - 19. Yüzyıl Batılılaşma Kesitinde, Bornova ve Buca Levanten Köşkleri - Mekansal Kimliğinin İrdelenmesi - DEÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi - Mimarlık Anabilim Dalı, Restorasyon Programı