Hazırlayan/ ORHAN BEŞİKÇİ

15 Mayıs 1919 işgalini yaşamış, şehit vermiş, yokluk ve sefaletle baş başa kalmış İzmir’de, İzmirliler kurtuluş günlerini dört gözle beklediler. Türk ordusu büyük kurtarıcı Gazi Mutafa Kemal Atatürk’ün “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir ileri” komutuna uyarak zafer tacını 9 Eylül’de başına taktı. İzmir’de 9 Eylül Zafer Bayramı coşku içerisinde kutlanır ev ve iş yerlerine bayraklar asılır, tören başlamadan önce şehitlikler ve anıtlar ziyaret edilip saygı duruşunda bulunulurdu.

9 Eylül Zafer alayına katılanlar, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının 10 Eylül 1922 tarihinde Çorakkapı, Altınpark, Tilkilik, Mezarlıkbaşı istikametinden geçtiği Anafartalar Caddesi üzerinde yürürlerdi. Anafartalar Caddesi birkaç gün öncesinden törene hazır hale getirilir, adları”Zafer, Anafartalar, Sakarya, Kahraman, Tunç,Vatan, Siper olan atlarıyla süvariler Türk ordusunun İzmir’e girişini canlandırırdı. Vali, Belediye Başkanı, askeri birlikler, bando takımı, top arabaları, okullar, öğrenci ve öğretmenler, efeler, özellikle temsil ettikleri spor dallarına özgü kıyafetleriyle, bisikletçiler, boksörler, futbolcular, eskrimciler, bayrak, flama taşıyanlar, gaziler, sivil toplum örgütleri, İzmir’de faaliyet gösteren firmalar yürüyüş sırasında halka bisküvi, şeker, makarna, sabun ve benzeri yerli malı ürünleri dağıtırlardı… Umut Uğur Dikçam “İzmir’de 9 Eylül Kutlamaları” kitabında farklı bir konuya değinip, 9 Eylül günlerine özel olarak yapılan indirimlerden bahseder.

“9 Eylül günü yapılan kutlamalar için İzmir’e gelen ziyaretçi sayısında sürekli artışa ve törenleri daha fazla halk kitlesinin takip edebilmesinde en önemli pay belki de demiryolu müdürlüklerine aitti. Yapılan yazışmalar sonucunda İzmir Kasaba ve Temdidi Demiryolu Müdüriyeti 9 Eylül Bayramı nedeniyle, başlangıçta yalnız Karşıyaka ve İzmir’e mahsus olmak üzere 8-9 Eylül tarihlerinde yüzde 25 indirime gitti. Yapılan bu indirim sayesinde halkın kutlamalara katılımın artırılması amaçlanmıştı. Hükümet Caddesi’ndeki Şifa Eczanesi’nde ve Kamil Kamil’de Hilal Eczanesi’nde kurtuluş günleri süresince indirimli satışlar yaparlar, 6-9 Eylül tarihleri arasında dört gün süren indirimler ile bu mutlu güne katkı sağlamaya çalışırlardı. 9 Eylül gününe olan şükran borcunu ödemek ve o önemli günü daha da anlamlandırmak isteyen bir diğer girişimci de Kimyager Abdüsselam Akgün idi. 9 Eylül Kurtuluş Bayramı şerefine o gün bütün tahlilleri bedava yapacağını gazete ilanları ile duyuran Kimyager Abdüsselam 1934 senesinde ücretsiz yapacağı tahlil süresini bir haftaya çıkarmış. Sünnetçi Süleyman Müftiç Efendi de 9 Eylül şerefine 6 Eylül 1934 tarihinden itibaren Eylül ayının sonuna kadar kendisine müracaat edecek zengin fakir bütün çocuklara herhangi bir karşılık beklemeden sünnet etmeyi vaat etmişti. Yapılan hazırlıklar içersinde belki de en duygusal ve anlamlı karar, 1935 senesinde CHP Esnaf ve İşçiler Bürosu tarafından alınmıştı. 500 fakir yavruyu giydirmek ve 9 Eylül Bayramı’nda gezdirmek yönünde alınan karar gereğince bayram günü sabahı fakir işçi esnafının 600 çocuğu birlik çatısı altında baştan aşağıya giydirilmiş öğle yemeğine misafir edilmiş ve bir kısmının da zafer alayına katılması sağlanmıştı. Büro ayrıca bayram için Tire gençlerinden oluşan bir de bando getirmişti. Salihli Gürbüzler Yurdu’nun bandosu da her sene İzmir’in 9 Eylül Kurtuluş Bayramı’na katılırdı.” (1)

Caddenin giriş noktalarına defne ve zeytin dallarıyla süslenmiş taklar kurulur, taklara kurtuluşu simgeleyen öz sözler yazılırdı. Töreni izlemeye gelenler cadde boyunca tören alayına alkışlarla tezarrühatta bulunurlardı…

Sivil toplum kuruluşlarının süsledikleri at arabaları ve motorlu taşıtlar tören bitiminden sonra da dolaştıkları cadde ve sokaklara renk katarlardı… 9 Eylül Zafer Bayramı ilk yıllarda İzmir dışında diğer illerimizde de kutlanırdı.

11 Eylül 1924 tarihli Anadolu Gazetesi: “9 Eylül şerefine Denizli’de düzenlenen muhteşem fener alayına, Denizli İhtiyat Zabitanı ve Türk Ocağı, Terziler Derneği, Halk Fırkası, Kızılay, Çocuk Esirgeme Kurumu, Kunduracılar Cemiyetleri, Bilgi ve İdman Yurtları ve Denizli ahalisi katılmış…

10 Eylül 1927 Ahenk Gazetesi 9 Eylül tezerrühatı başlığıyla İstanbul’da yapılan kutlamayı haber yapmış. “İstanbul Belediyesi’nin düzenlediği kutlamada. İstiklal Caddesi’nden 9 Eylül Zafer Alayı geçerken, Asri Sineması’nda Cumhur Başkanlığı Orkestrası İstiklal ve İzmir marşını çalmış, İzmir Marşı’nın “bestekârı Kurt Striegler şiddetle alkışlanmış… (2)

1960 yılların sonuna kadar Anafartalar Caddesi’nde yapılan 9 Eylül Zafer yürüyüşleri sonraki yıllarda Fevzipaşa Bulvarı’na yönlendirildi, zamanla bu bölgede yapılan törenler hafızalardan silinip unutuldu. 12 yıl önce kentli yurttaş olarak, Ahmet Piriştina Kent Arşivi Müdürü rahmetli Tarihçi Doç. Dr. Oktay Gökdemir’e ve İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkan Danışmanı Haluk Işık’a unutulan geleneksel Anafartalar zafer yürüyüşlerini hatırlatıp, yürüyüşlerin yine aynı güzergâhta yapılmasını rica etmiştim. Ertesi yıl zafer yürüyüşlerinin Anafartalar Caddesi’nden başlatılacağı müjdesini verdiler. Sabah erken saatlerde Basmane Karakolu önünde toplanan İzmirliler ve sivil toplum kuruluşları ellerinde bayraklarıyla geleneksel zafer yürüyüşlerini cadde üzerinde devam ettiriyorlar. 9 Eyül Zafer Bayramınız kutlu olsun…

Kaynakça:

(1) Umut Uğur Dikçam 9 Eylül kutlamaları 1923-1938 İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı

(2) Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi çeviri M.Uğur Sarıoğlu

Fotoğraf: Apikam ve Korhan Beşikçi arşivi.