Derya PEKEL (Genel Sağlık İş Sendikası İzmir Şube Başkanı)

Sağlık hizmetlerinin 7/24 sunulması gerekmektedir. Bu da doğal olarak nöbet ya da vardiya sisteminde çalışmayı zorunlu kılmaktadır. Sağlık hizmetlerinde yanlışlık ve belirsizliklere karşı tolerans azdır. İnsan sağlığına yönelik bir hizmetin her aşamasında çok dikkatli olmak zorundasınız. Her işlem “ilk seferde ve her zaman doğru” yapılmalıdır. Başka bir hizmet üretim sektöründe yönetsel kararların yanlışlığı en fazla üretim kaybına ya da parasal zarara neden olur. Sağlık yönetiminde ise yanlış kararlar, insan hayatının kalitesinde düşme hatta insan hayatına mal olma ve toplumun sağlık düzeyinde bozulma ile sonuçlanmaktadır. 24 saat kesintisiz çalışmanın, sağlık çalışanları üzerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından, hastalar içinse hatalara açık olması sebebiyle olumsuz sonuçları kaçınılmazdır.

Sağlık çalışanlarının çalışma ortamlarından kaynaklanan çevresel, psikolojik, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve fiziksel risklerle karşılaşma olasılıkları bulunmaktadır. Hastaneler, İş Sağlığı ve Güvenliği’ne İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’ne göre “Çok tehlikeli işyeri” sınıfında değerlendirilmektedir. Çalışanların karşı karşıya kaldığı bu tehlike ve risklerin bertaraf edilerek iyiliklerinin sürekliliğinin sağlanması ancak iş sağlığı ve güvenliği düzenlemelerinin etkin olarak uygulanması ile mümkündür. Bu etkinlik sadece sağlık hizmetlerinde çalışanlar bakımından değil aynı zamanda sağlık hizmetlerinin kalitesi ile sürekliliğinin sağlanmasına ve nihayetinde bu hizmetlerden yararlananların da iyiliklerine hizmet eder. Sağlık hizmetlerinin verilmesi sırasında uzun ve kesintisiz çalışmalar, hasta bakımı sırasında hastaya destek olmak için, hastanın yataktan kaldırılması gibi yapılan birtakım hareketler ve bu hareketlerin sürekli tekrarlanmak zorunda kalınması sağlık çalışanlarının kas ve iskelet sisteminde birtakım hastalıklara sebebiyet verebilmektedir. Sağlık çalışanlarının meslek riskleri arasında yer alan solunum yolu ile bulaşan enfeksiyonlar önemli bir iş gücü kaybı nedenidir. Hastanelerde gürültü yapısal ve operasyonel nedenlerden kaynaklanmaktadır. Yapısal gürültü kaynaklarını merkezi havalandırma, ısıtma-soğutma sistemleri, kapı-pencere yapılanması oluştururken, operasyonel gürültü, personel ve medikal araç-gereçlerden kaynaklanmaktadır. Hastane aydınlatma sistemi sağlık çalışanının sağlığını etkiler, iş kazasına neden olur. Işığın ve elektromanyetik alanların fazla olmasının pineal bez fonksiyonunu etkilediğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Bu, uzun dönemde meme kanseri, üreme fonksiyon sorunları ve depresyon nedeni olabileceği için özellikle gece nöbet tutan kişiler ve yoğun bakım ünitelerinde çalışanlar için önemlidir. Sağlık sektöründe yoğun iş yükü, ağır ve ölümcül hastalara bakım verme, hizmetin ifası sırasında uzun sürelerle çalışmak zorunda kalma, nöbet sistemi, hasta ve yakınlarına duygusal destek vermek zorunda kalma gibi nedenler işle ilgili stres ve gerginliğe yol açmaktadır. Ayrıca sağlık hizmetindeki yetersizlikler, hizmet ve personel dağılımındaki dengesizlikler çalışanlarda motivasyon kaybına ve gerginliğe yol açmaktadır. İşe bağlı gerginlik ve tükenmişlik kişide depresyon, anksiyete, çaresizlik duyguları gibi ruhsal; baş ağrısı, kaslarda gerginlik, uykusuzluk gibi fizyolojik etkilere yol açmaktadır. Psikososyal risk etmenlerinden biri olan tükenmişlik özellikle sağlık hizmet sektöründe sık görülen bir sorundur. Bu tespitler bilimsel çalışmalardan alınmış, sağlık sektöründe çalışanların, özellikle gece, uzun ve kesintisiz çalışmalarının sağlık çalışanlarının sağlığı ve iş güvenliği açışından risklerini anlatan bilimsel verilerdir.

24 saatlik nöbetler tercih değil zorunluluktur demiştik. Oysa; temel ücretlerdeki yetersizlik, kirasını ödemek için ek gelire ihtiyacı olan meslektaşlarımızı aylık çalışma saatinin üzerinde, bazen gün aşırı 24 saatlik nöbetleri tutmak zorunda bırakmaktadır. Bunun diğer sebebi; istihdam eksikliği sebebiyle ayın neredeyse üç hafta sonu nöbet tutmak zorunda kalan, aynı zamanda sosyal bir insan olan sağlık emekçilerinin ‘bir hafta sonum bana kalabilsin’ diyerek, nöbetleri ‘Cuma-Pazar’ şeklinde tutmak zorunda kalmalarıdır.

Bazı hastanelerde bir klinikte farklı kliniklerin cerrahi operasyon geçirmiş hastalarına nöbetlerde tek hemşire hizmet vermektedir. Biz biliyoruz ki her hastalık farklı bir yaklaşım ve tedavi sistemi gerektirir. Hemşirelikte branşlaşma şarttır ve bu dayatmaya son verilmelidir.

İcap da acil bir durumda her an hastaneye gidecek şekilde evde hazır bulunulan bir nöbet çeşididir. Özellikle hemodiyaliz, anjio laboratuvarı ve ameliyathane icapları çoğunlukla hastaneye çağrılma olasılığı yüksek ve çoğunlukla icap nöbetinde çalışan birimlerdir. İcap nöbetlerinin izni yoktur. Ayda 300 saatte icap tutsanız ödenen ücret 120 saat ve özellikli birim de olsa artırımlı ücretten yararlandırılmamaktadır.

Sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık emekçilerinin mesai saatlerinin 6 saate çekilmesi konuşulan bir dönemde bizim hala 24 saatlik nöbetleri tutmak zorunda kalmamız insanlık dışıdır. Sendikamızın sürekli gündemde tuttuğu, gece çalışmalarının iki katı ücretlendirilmesi ve çalışma saatlerinin insan sağlığına uygun olarak düzenlenmesi gerekliliği, ne yazık ki Dr. Rümeysa Berin Şen’in nöbet çıkışı geçirdiği trafik kazası sonucu hayatını kaybetmesiyle tekrar gündeme gelmiştir. Sağlık Bakanı olaydan günler sonra açıklama yapmış yapılan açıklama da yetersiz ve günü kurtarıcıdır. Dr. Hanımın yaptığı kaza cumartesi sabah nöbet çıkışır. Eğer hafta içi mesaiye devam edilen bir gün olsaydı nöbet çıkışının sonraki gün mesai çıkışı olacağı aşikardır ve asistanların 36 saat çalıştığı gerçeğini değiştirtmez. Bu sebeple eve dönerken çıktığı nöbetin 24 saat olması ne bu sürenin insan biyolojisine uygun olmadığı ne de durumun önemini azaltmaz, vicdanları rahatlatmaz.

Sağlık Bakanı’nın 24 saatlik nöbetlere bakış açısını sağlık emekçilerinin bütüne yansıyan şekilde genişletmeye, mevcut yasalardan haberdar olduğumuzu işin ana konusunun bu yasaların uygulanması konusunda yaptırımcı olunması, uygulamayanlara gereken cezanın verilmesi konusunda gereğini yapmaya davet ediyoruz. Sağlık hizmetlerinin sunumunda uzun ve kesintisiz çalışma sorunu ancak gerekli istihdam sağlanarak çözülebilir. İstihdam sağlanırken de farklı kadrolardan vazgeçilmeli tüm sağlık emekçileri gelecek ve iş kaygısı oluşturulmadan tek kadro 4/A da istihdam edilmelidir. Sağlık emekçilerinin temel ücreti günümüz koşullarında geçimini sağlayacak insan onuruna yakışır bir düzeyde yaşamalarına imkan sağlayacak şekilde arttırılmalıdır, sağlık emekçileri sağlıklarını hiçe sayarak ek gelir elde etme yollarına başvurmak zorunda bırakılmamalıdır. İdarecilerin mobbinge başvurmasının önü kesilmesi, kayırma ve ayrımcılık yapmalarına müsaade etmemek açısından; her yasanın sonundan uygulayıcının insiyatifi ibaresi kaldırılmalı, kanun ve uygulanması net ve çizgileri belirlenmiş olmalıdır. Yine her iki eşinde sağlık çalışanı olması, ya da eşlerden ikisinin de nöbetli çalışan olması veya tek ebeveyn olma durumlarında karşımıza kreş sorunsalı çıkmaktadır. Her iki eşe de aynı gün nöbet yazılmaması insiyatife bırakılmamalı, kreşlerin özelleştirilmesinden vazgeçilmeli ve 7/24 hizmet sunan kreşlerin olması elzemdir. Gece çalışmaları özellikleri nedeniyle normal mesainin iki katı ödeme yapılmalıdır. Bu kadar yoğun ve uzun çalışma saatlerinin yükü altında ezilen sağlık emekçileri, bir de sağlıkta şiddetle karşı karşıya kalmaktadır. Sendikamızın hazırladığı etkin sağlıkta şiddet yasası en kısa zamanda çıkarılmalıdır.