Hazırlayan/ Yaşar Aksoy

İzmir Basın Tarihi üzerine nitelikli araştırmalar yapan Prof. Zeki Arıkan ile “İzmir’de Edebiyat ve Fikir Hareketleri Üzerine Araştırmalar” isimli kitabın yazarı Prof. Ömer Faruk Huyugüzel’e, İzmir Basın Tarihi üzerine yaptıkları katkılar sebebiyle teşekkür etmek gerek. Gazeteciler cephesinden sevgili Rauf Lütfü Aksungur da, bu konuda kalem oynatmış kısıtlı imkânlarla çeşitli yayınlar yapmıştır.

Zeynel Kozanoğlu’nun gazetecilerle yaptığı söyleşileri yayınladığı iki ciltlik yapıtı “Basında İz Bırakanlar” da konuya eşsiz katkı yaptı. Daha sonra Eftal Sevinçli’nin de bu konuda bir kitabı 2019 yılında yayınlandı.

Şu Bizim Gazeteciler

Ben de, gazeteciliğimin ilk yıllarında en eski gazetecileri bulup, anılarını yayınlamaya gayret ettim. “Şu Bizim Gazeteciler” isimli yazı serim 1985’te, Yeni Asır’da epey yankı yaptı, gazetenin yöneticisi Çetin Gürel beni kutlamıştı.

Örneğin Cavit Yamaç, Sırrı Sanlı Ailesi, Aslan Tufan Yazman, Özdemir Hazar, Hayrullah Gülal, Besim Akımsar, Suat Eryalman, Burhan Esen, Akın Simav, Rauf Lütfü Aksungur, Hürrem Kubat, Nejat Türkeri, Süha Sukuti Tükel gibi daha nice eski gazetecinin anılarını yayınladım, bu anılar içinde İzmir Basın Tarihi ile ilgili önemli bilgiler sergilendi.

Ege Üniversitesi’nin yayınladığı “Aydınlar Kenti İzmir (Ziya Somar’ın Anıları)” isimli kitabımda da bu konuda çok değerli ayrıntılar vardır. “İzmir Basın Müzesi (Müzelik Hatıralar)” isimli 4 ciltlik yeni kitaplarımı da yazıp bitirdim, önümüzdeki süreçte yayınlayacağım, kısmet olursa.

Yabancı dilde ilk gazete İzmir’de

Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancı dilde çıkmış ilk yayının yeri İzmir’dir. 1824 yılında Charles Tricon isimli bir tüccar Le Symirneen gazetesini yayınlamaya başladı.

Şehir hayatında önemli bir yer tutan Fransızca “Spectateur Oriental”, 24 Mart 1821 günü Alexandre Blacque tarafından yayınlandı.

1827 tarihine kadar Spectateur Oriental’i yayınlayan Alexander Blacque, daha sonra devletin yabancı dille çıkan ilk resmi gazetesi Le Moniteur Ottoman’ı çıkarmak için 2. Mahmud tarafından İstanbul’a çağrıldı.

Cumhuriyet’e kadar ülkede 30 kadar Fransızca gazete çıkmıştır, ilginç değil mi?. İmparatorlukta ilk Rumca gazete Filos Ton Neon, 1831’de İzmir’de yayınlanmıştır, bu da ilginçtir)

Sahibi M. Solomonidis olan ve Rumca basılan Amaltheia ise, 6 Ağustos 1838’de yayınlandı ve Yunan Ordusu’nun Eylül 1922’de şehirden ayrıldığı güne kadar tam 84 yıl yayınını sürdürdü.

İzmir’de ilk Türkçe gazete, 1869 tarihinde, Vilayetin resmi Aydın gazetesi olarak yayınlandı. Gazetenin yayıncısı, İzmir’in ilk Türk gazetecisi Mehmet Salim Efendi’dir. Mehmet Salim Efendi, daha sonra İzmir’in ilk özel gazetesi olan ve 1872’de çıkan Devir’i yayınladı.

İzmir’in ilk mizah gazetesi Kara Sinan ise, 1875’te yayınlandı.

İzmir’de ilk ciddi yayınlar

İzmir’de batılı anlamda ilk ciddi yayınlar ise şunlardır:

Romancı Halit Ziya Uşşakizade ile şair Tevfik Nevzat’ın yayınladıkları, Türkçü Necip gibi bir edebiyatçının da desteklediği Hizmet gazetesi önemlidir. 1886-1930 yılları arasında yayınlanmıştır.

Ahenk gazetesi, 1895-1930 yıllarında yayınlandı.

Bıçakçızade Hakkı’nın yayınladığı İzmir gazetesi ise 1896-1909 arasında yaşadı.

Bu üç gazete, kentin basın tarihinde ilk ciddi adımları atmıştır. Haydar Rüştü Öktem’in Anadolu gazetesi de pek önemlidir. Sırrı Sanlı’nın Halkın Sesi de önemlidir.

Daha sonra Selanik’ten göç eden Bilgin, Ocakoğlu ve Sokullu ailelerinin kurduğu Yeni Asır, 1950’lerde yayınlanan Adnan Düvenci’nin Demokrat İzmir’i, Nihat Kürşad ve Jerfi Yener’in Ege Ekspres’i basın tarihinin kilometre taşlarıdır.

İzmir’de yerel basın olarak Yeni Asır, Yenigün, Ege Ekspres, Haber Ekspres, Gazete Ege, Dokuz Eylül gibi günlük gazeteler ve Hürriyet, Sabah, Milliyet, Posta, Haber Türk gibi gazetelerin günlük Ege ilaveleri ön plana çıktı.. Cumhuriyet gazetesi de Ege ilaveleri yaptı.

Süha Sükuti Tükel’in kurduğu Ticaret gazetesi ve Çetin Gürel’in sahipliğini üstlendiği Gözlem gazetesi ve Yener Özkesen’in kurduğu Ekonomik Gündem gazetesi de önemlidir, şehirde ekonomi gazeteciliğini temsil etmişlerdir..

İlk edebiyat yayınları

İzmir’in ilk edebiyat dergisi Nevruz, Halit Ziya ve arkadaşları tarafından 1884 tarihinde yayınlandı. Bu dergide ve gazetelerde, o dönemde Tokadizade Şekip, Şair Eşref, Şahabettin Süleyman, Türkçü Necip, Baha Tevfik, Tevfik Nevzat, Uşşakizade Süleyman Tevfik gibi edebiyatçı ve yazarlar yer aldı.

Bu yazarların ve edebiyatçıların çoğu, Sultan Abdülhamit döneminde sürüldüler, susturuldular veya öldürüldüler, kimi de intihar etti.

İzmir’de Osmanlı’nın son döneminde böylesine canlı bir basın yayın ve edebiyat hayatı vardı. Türkiye’de ilk tiyatro binasının 1830’da İzmir’de çalışmaya başlaması, bize ne der?. İzmir’in kültür yaşamının hayli hareketli olduğunu fısıldar.

Sultan Abdülhamit, yayıncılıkta en büyük itirazı, Selanik’in yanı başındaki İzmir’de yaşamıştı.

İzmir’in 200 yıllık basın tarihini inceleyince, bu çok kültürlü, çok dinli, çok etnik yapılı şehirde birçok Türkçe veya diğer dillerden gazete ve dergiler yayınlandığını tespit ediyoruz.

Doğunun Küçük Parisi

Bunun sebebini şöyle açıklamak mümkündür: “Doğunun Küçük Parisi” diye isimlendirilen 19. Yüzyıldaki ve 20. Yüzyılın başındaki liman kenti İzmir, canlı ekonomik yapısı, devingen toplumsal yapısı ve batıya dönük bakışı ile içindeki Osmanlı tebaası halklar, yani Türkler, Avrupa kökenli Levantenler (özellikle Fransız ve İtalyanlar) Rumlar, Ermeniler, Museviler ile çok canlı bir basın hayatının temeline sahip olmuştur.

İzmir’e saltanat rejimine muhalif gazeteciliğin ciddi biçimde yer alması da bu anlattığımız kozmopolit yapıya uygundur. Örneğin İkinci Meşrutiyet döneminde yayınlanan ve muhalif diliyle öne çıkan “Mülhakat” gazetesi ise, 18 Kasım 1908 - 3 Ocak 1910 tarihleri arasında yayınlandı; sahibi ve başyazarı olarak Ömer Selahattin (Kantar) Bey’i görüyoruz.

Hem gazeteci hem de Cumhuriyet döneminde Namazgah Misakı Milli Mektebi yanındaki Müslüman mezarlığını kazarak Agora ören yerini bulan arkeolog ve şehrin ilk müze müdürü Kantar Selahattin Bey’i burada sevgi ve saygı ile anıyoruz.

İzmir Gazeteciler Cemiyeti başkanları

İzmir Gazeteciler Cemiyeti, 28 Temmuz 1946 yılında Yeni Asır gazetesi sahibi Şevket Bilgin, Yeni Asır gazetesi sahiplerinden Abdi Sokullu, Halkın Sesi gazetesi sahibi Sırrı Sanlı, İzmir’in ünlü kültür adamı Asım Kültür tarafından kuruldu. Sırasıyla cemiyete başkanlık yapanlar şunlardı:

Şevket Bilgin (1895 – 1978) : 1895 yılında kurulan Selanik’teki Asır Gazetesi’nin sahibi Abdurrahman Arif Beyin oğludur. 1946 yılında dört arkadaşıyla birlikte Gazeteciler Cemiyeti’nin kuruluşunu gerçekleştirdi. Ölümüne kadar Yeni Asır’a başyazılar yazdı. 1946-1948 ve 1950-1958 dönemlerinde başkanlık yaptı.

Burhan Belge (1898-1967): Başkanlığı 1946 yılında altı ay.

Mithat Perin (1917 – 2001): Başkanlığı: 1948 – 1949

Nihat Kürşad (1918 – 1988): Başkanlığı: 1958 – 1960

İlhan Esen (1923 – 2004): Başkanlığı: 1960 – 1961 ve 1962 – 1966

Orhan Rahmi Gökçe (1904 – 1972): Başkanlığı: 1961

Cezmi Zallak (1921 – 1965): Başkanlığı: 1961 – 1962

Jerfi Yener (1916 – 1980): Başkanlığı: 1966 – 1967

Sabri Süphandağlı (1925 – 1977): Başkanlığı: 1967 – 1977

Süha Tekil (1926 – 1998): Başkanlığı: 1977 – 1980

Güngör Mengi: 1940 yılında doğdu. Başkanlığı: 1980 - 1984

İsmail Sivri (1927 – 2007): Başkanlığı: 1984 – 1998

Erol Akıncılar: 1938’de doğdu. Başkanlığı: 1998 – 2009

Atilla Sertel: 1956 yılında doğdu. Başkanlığı: 2009 – 2015

Misket Dikmen: 1961 yılında doğdu. TRT’nin ünlü ve sevilen bir görevlisi idi. İzmir Gazeteciler Cemiyeti’nin ilk kadın başkanı oldu. Başkanlığı 2015 -2021

Yeni bir kongreye doğru

İzmir Gazeteciler Cemiyeti yeni bir genel kurul ile yeni bir başkana ve yönetim kuruluna hazırlanıyor.

Bu yeni genel kurul için şimdilik Dilek Gappi, Murat Attila ve Mustafa Yılmaz başkanlık için adaylıklarını ilan ettiler. Bana da telefonla bu niyetlerini ve projelerini açıkladılar.

Her üç dostumuz, meslektaşımız ve kardeşlerimize başarılar diliyorum.