Haber Analiz / Dilek Gappi

Geçmişte ağırlıklı hayal kırıklığı örnekleriyle dolu kooperatifçilik sistemi, şimdilerde görece başarılı modeller yaratıyor. Zikzaklı maliyetler ve sektörün yığın sorunlarına birlikte direnmekten, birbirine yaslanmaktan başka çaresi göremiyor. Hakkını verelim, son yıllarda yerel yönetimlerin desteği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yaygın destekleri kooperatifleri güçlendirdi. Bu güçle kent kooperatifleri son 10 yılda hızlı ivme yakaladı. Kimi doğru ve gerçekçi adımlarla, kimileri hormonlu büyüdü. Niyetini samimi tutan, kooperatiflerin gerçek sahibinin geçici yönetimler değil ortakları olduğu bilincini yitirmeyenler sağlıklı büyüdüler. Üst üste yeni seralar açan Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, onlardan biri... Ana faaliyet alanı fidancılık olan ve doku kültürüyle yıllık 10 milyon meyve fidanı üretimi yapan kooperatif, ayrıca 15-20 çeşitten oluşan 10 milyona yakın süs bitkisi üretiyor. Türkiye’nin dört yanına, Türki Cumhuriyetler’e, Azerbaycan’a, Balkanlar’a fidan ihracatı gerçekleştiriliyor.

7.5 Dönüm yeni sera

1968 yılında kurulan Bademli’nin 485 ortağı var.

Ortakların arazileriyle 200 hektar alanda üretim yapılıyor. Yaklaşık 2 milyon doku kültüründen klon anaç üretimi elde ediliyor. Bademli’de her yan göz alabildiğine fidan.

Yeni seralardayız. Var olanların yanına 2019 yılında 7.5 dönüm daha sera ekleyerek 45 bin dönüm kapalı alana ulaşmışlar. Otomasyonla çalışan yeni seralar ‘akıllı sera’ olarak tanımlanıyorlar. Hemen arkada akılsız olanlar da (!) hala uçsuz bucaksız güzellikte.

Yeni seraları bize genç ziraat mühendisi Ersin Baş gezdirdi. Anaçlanan fideler Ödemişli kadınlar tarafından türlerine göre ayrılıyor. Kadın işçiler kooperatifte çalışmaktan mutlu olduklarını söylüyor.

Seralardan, klon anaç üretiminin yapıldığı, Bakanlık tarafından ‘Özel Sektör Araştırma Kuruluşu’ olarak kabul edilen biyoteknoloji laboratuvarına geçiyoruz.

Doku kültürü ile anaç bitki üretimi yapılıyor. 2 milyon üretim kapasiteli laboratuvarı şimdi birkaç kat büyütmeyi hedefliyorlar.

Şov yapmayı değil iş yapmayı severiz

Bademli Kooperatif Başkanı Selçuk Bilgi ile bir araya geliyoruz ve kendisine önce laboratuvardan etkilendiğimi anlatıyorum.

Son geldiğimden bu yana gelişmeleri kast ederek, “hızlı yol almışsınız” diyorum. Başkan Bilgi gülümseyerek, “Üretimlerimizi iki katına çıkardık. Sorunlarımız büyük ama yatırım yapmaktan

vazgeçmiyoruz. Biz şov yapmayı değil, sessiz adımlarla iş yapmayı seviyoruz” diyor.

Bilgi, laboratuvarla ilgili şu bilgileri veriyor:

“Dünyada yeni fidan çeşidi bulmak için çalışan araştırma kuruluşları var. Ülkemizde ise 27 araştırma kuruluşu bulunuyor. Biz. yaklaşık 17 yıl önce ‘özel sektör araştırma kuruluşu’ unvanı aldık. Hala tek araştırma kuruluşu olan kooperatifiz. O yıllarda Türkiye anaçları Yunanistan ve Hollanda gibi ülkelerden ithal ediliyordu. Meyve anacı ithalatının yasaklanması ile ortaklarımız zor durumda kalmıştı. Klon anacı üretimine başladık ayrıca diğer çoğaltım yöntemleri ile başarılı olmayan veya kayıp miktarı yüksek süs bitkisi anaçlarını da laboratuvar koşullarında üretiyoruz. Bugün kapasitemiz 3 milyon adedin üzerinde. Sağlıklı anaçlar elde etmenin yanı sıra Türk halkına hitap eden yeni kalite çeşit ürün bulmak için çalışıyoruz.”

Ve nihayet sonuç geçtiğimiz aylarda geldi. Uzun araştırmalar sonucu dünyada yeni ceviz çeşidi bulundu.

Uzun ince yol; Potamia Erdin

Bademli’ nin mitolojik adıyla, bu cinsi ilk keşfeden ortaklarının adını birleştirerek Potamia Erdin adıyla tescilledikleri ceviz için tam 10 yıl boyunca uzun ve ince bir yol aldıklarını anlatıyor Selçuk Bilgi.

Piyasada olmayan çeşidin veriminden emin olunca Tarım ve Orman Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü’ne başvurarak yerli çeşidi tescillemişler.

Potamia Erin, ağaç başına ortalama 50-60 kilo veriyor. İri ve yağ oranı yüksek. Bu çeşitten 10 bin fidan üretilirken, dünyada royalty yani 30 yıl boyunca satış ve ıslahçı hakkı artık Bademli’nin.

Elektrik fiyatı bel büküyor

Fidan yetiştiriciliğinde ve özellikle doku kültürü ile üretimde kendilerini en çok artan işçilik ile elektirik maliyetlerinin zorladığını anlatan Bilgi, acilen seraların sanayi işletmesi değil tarım işletmesi olarak kabul edilmesi gerektiğini söylüyor.

Özetle, Bademli Kooperatifi örneğinde olduğu gibi çiftçiler bütün olumsuzluklara, yüksek girdi maliyetlerine, yeterli destek alamamalarına rağmen inatla üretmeyi, rekabet etmeyi sürdürüyor. Son yıllarda İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin kooperatiflere verdiği destek onlar için “can suyu” niteliğinde. Yerel yönetimlerin sağladığı destek ve devletin desteği ile kooperatif modeli ile Türkiye, tarımda yeni bir çıkış yolu bulabilir.

Üreticinin her malını alma gayreti

Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nin adı üzerinde ana uğraşı fidancılık üretimi Ancak ortaklarının , süt ve süt ürünleri zeytinyağı üretimi başta olmak üzere ürettiği diğer ürünlerde de destek vermek amaçlı alım ve pazarlama yapıyor. Aslında küçük ölçekte başlasalar da günlük 50 ton çiğ süt kapasiteli fabrikada yaklaşık 20 gün/ton yoğurt üretimi yapar hale gelmişler. İzmir ve Aydın’da pazarlanan ürünler, doğallığı ve uygun fiyat politikasıyla tutuluyor.