Tarihçi Pachmeres'in "Keşişler Diyarı" dediği, Şerafettin Zafernamesi'nde adı "Rum'un meşhur kenti"olarak geçen ve Evliya Çelebi'nin ilk gördüğünde "Şehri Muazzam" diyerek hayranlık duyduğu Tire (Tyhra)'nin tarihi yapılarını tanıyacağız bugün. Hititler'den bu yana tarihin her dönemine tanıklık etmiş bir ilçe olarak bilinen Tire'de büyük bölümü restore edilmiş 400'den fazla tarihi yapı yer alıyor. Tarihi 48 caminin bulunduğu ilçe, bedestenleri, hanları, çarşıları, hamamları ve kütüphaneleriyle Türkiye'nin her köşesinden gezginlerin ilgisini çekiyor.RESTORE EDİLİYOR
Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün ve Tire Belediyesi'nin çabalarıyla yıllar öncesinden kaderine terkedilmiş, değerli tarihi yapıların çoğu da restore edilerek yeniden halkın kullanımına sunuluyor. 1310 tarihinde Aydınoğulları Beyliği'nin yönetimi altına girdikten sonra inşa edilen yapılarıyla gelişen ve geçmiş dönemde bölgenin en önemli kentlerinden biri haline gelen Tire'de, Tahtakale Çarşısı, Ali Efe Hanı, Kurşunlu Han (Bakırhan), Kutu Han, Yeni Han, Necip Paşa Kütüphanesi, içinde bir rasathanenin de yer aldığı Yavukluoğlu Camii, Tahtakale Hamamı ile Yalınayak Hamamı, ilçenin en çok ziyaret edilen tarihi yapılarından.
Ali Efe Hanı
Yeni Mahalle'de Bedesten Caddesi üzerinde bulunan,Kanuni Sultan Süleyman'ın ünlü defterdarı Abdüsselam Efendi Vakfı tarafından yaptırıldığı bilinen tamamı revaklı olan han, Ali Efe Hanı olarak biliniyor.1916 yılında çıkan yangında büyük hasar gören ama o tarihden bu yana onarım görmeyen, alt katında 17, üst katında 20 odası bulunan han, orjinaline sadık kalınarak Tire Belediyesi tarafından restore ediliyor. Restorasyon çalışması sırasında hanın günümüze kadar sağlam kalan önce cephesi ve avlusu dışındaki diğer bölümleri de yıllar önceki görünümüne kavuşturulacak.
Tahtakale Çarşısı
Yapımı 9. Yüzyıl'a tarihlendirilen ve Bizans döneminde Bedesten olarak adlandırılan çarşı, Aydınoğulları Beyliği döneminde de ilçenin merkeziydi. Bizans Bedesten'inin çevresinden ilçenin kuzeyine doğru oluşan çarşı ve pazar yeri Osmanlı döneminde de aynı amaçla kullanıldı. Sekiz kubbeli Bedesten,dört yöne açılan kapıları ile kentin yüzyıllar boyunda ana çarşısı oldu. Kuzey ve güney ceplerinde 12'şer, batı ve doğu cephelerinde ise 4'er olmak üzere 28 dükkanın yer aldığı çarşının iç dükkanları Rum manifaturacılar tarafından kullanılıyordu. Osmanlı döneminde ilk şehir planının 600 yıl önce bu çarşı ve çevresi için uygulandığı kayıtlarda yer alıyor.
Kurşunlu Han (Bakır Han)
Yeni Mahalle'de Atatürk Caddesi’nde bulunan han dönemin sadrazamı Lütfe Paşa tarafından yaptırıldı. Tire'ye alışverişe gelen bakır tüccarları tarafından konaklamak için kullanıldığı için "Bakır Han" olarak da biliniyor. İnşa edildiğinde 53 odası bulunan hanın bir bölümü Atatürk Caddesi açılırken yıkıldı. Daha sonra restore edilen han bugün işyeri olarak hizmet veriyor.
Yeni Han
Arabacılar Çarşısı civarında bulunuyor.Kiracısı Rum tarafından yıllarca işletildiği için Mathius Hanı olarak da biliniyor. Sadrazam Lütfü Paşa Vakfı tarafından 1543 yılında yaptırılan hanın üst katta 37, alt katta 24 odası vardı ve 100 atı da barındıracak kapasiteye sahipti. Hanın kuzey cephesinde yer alan dükkanlar hala kullanılıyor.
Kutu Han
Bundan 600 yıl önce inşa edildiği biliniyor. Tire Belediyesi tarafından restorasyon çalışmaları devam eden, üst katta 30, alt katta 18 odası olan ve 100 atı barındırabilecek ahırı bulunan hanın üç cephesinde ise dükkanlar yer alıyor. Kutu Han Tahtakale Çarşısı'nın işyeri gereksinimi önemli ölçüde karşılayabilecek bir kapasiteye sahip. Hanın yanıbaşında ise, hanla birlikte planlanan arasta yer alıyor. 1857 yılında meydana gelen çarşı yangınında zarar gören han,hasar görmesine karşın bugüne kadar ayakta kalabilen tarihi yapılardan biri. Restorasyon çalışmalarına katılan bir işçinin bin 16 altın ve gümüş sikke bulduğu Kutu Han'ın bu yıl Mayıs ayında yeniden hizmete açılması bekleniyor
Necip Paşa Kütüphanesi
Tire'nin en önemli kültür miraslarından biri. Kütüphanenin İbni Melek Medreresi öğrencilerinin ağaçların altında ders çalıştığını gören Necip Paşa tarafından 1827 yılında yaptırıldığı kayıtlarda yer alıyor.Kütüphane raflarında Necippaşa Vakfı'na ait 671 cilt kitap da yer alıyor.Tamamı onarılan ve bakımı yapılan kitaplar, üzerlerine kaplanan ebru örnekleriyle de dikkati çekiyor. Raflardaki yazma ve matbu eserlerin toplam cilt sayısı 3 bine yakın. Kütaphanede ayrıca Türkçe harflerle basılan 9 bine yakın kitap ve belge bulunuyor. Bunların bir bölümü Cumhuriyet'in ilk yıllarında baskısı yapılan kitap ve ansiklopedilerden oluşuyor.
Tahtakale Hamamı
Sultan II. Murat’ın ünlü emirlerinden Abdullah oğlu Halil Yahşi Bey tarafından yaptırılan Yeşil İmaret Zaviyesi'nin vakıf eseri. Giriş bölümünde klasik dönem hamamlarında olduğu gibi bir avlu kurutma hücresi yer alıyor. Erkekler soyunma yeri (Camegan) 9.30 metre çapında derin bir kubbe ile örtülü.
Eski Yeni Hamam
Osmanlı klasik yapılarından biri olan ve 600 yıl önce yapıldığı bilinen Eski Yeni Hamam, kent merkezindeki 20 tarihi hamam arasında, bugün hizmet verebilen tek hamam olarak biliniyor. Sadrazam Lütfü Paşa Vakfı tarafından yaptırıldı.1876 yılında onarıldı. Erkek hamamının güneybatı bölümünde büyükçe bir havuz bulunuyor. Yeterli ışık aldığı için Tire'nin en sağlıklı hamamı olduğu söyleniyor.
Yalınayak Hamamı
Sadrazam Ferhat Paşa'nın oğlu Hasan Çavuş tarafından yaptırıldı. Kuzey kapısı girişinde çeşmesi ve sebili vardı. Klasik Tire hamamlarından farklıdır. Göbek taşı, dairevi ve meyillidir. Kesme mermerlerden yapılan bu taşın, sağlık açısından önem taşıdığı biliniyor.
Yavukluoğlu Camii
Beyler Deresi yakınlarındaki bu caminin hangi tarihte yapıldığı bilinmiyor. 19. Yüzyıl'da Yoğurtçuoğlu Mehmet Bey tarafından yapıldığı tahmin ediliyor. Caminin doğusunda namaz saatlerinin tespit edildiği muvakkithane, doğa ve batısında medrese odaları, kuzeyinde rasathanesi yer alıyor. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilen cami kare planlı, onikigen kasnaklı kubbe ile örtülü. Kubbe dışarıdan taş kuleler ile destekli.
