Birleşik Metal İş Sendikası'nın Sınıf Araştırmaları Merkezi BİSAM, Haziran 2025 dönemi için hazırladığı açlık ve yoksulluk sınırı raporunu kamuoyuyla paylaştı. Raporda ortaya çıkan veriler, Türkiye'deki yaşam maliyetinin ulaştığı boyutları gözler önüne sererken, ailelerin karşılaştığı ekonomik sıkıntıların ciddiyetini bir kez daha vurguluyor. Dört kişilik bir aile için açlık sınırı 25 bin 811 lira olarak hesaplanırken, yoksulluk sınırı 89 bin 282 liraya ulaşmış durumda.
TÜİK harcama gruplarına göre endeks rakamları, 2003 yılı madde fiyatları ile İstanbul Halk Ekmek, zincir market cari ay internet fiyatları ve BİSAM Beslenme Kalıbı üzerinden yapılan kapsamlı hesaplamalar, Türkiye'deki geçim zorluğunun gerçek boyutlarını ortaya koyuyor. Rapora göre, dört kişilik bir ailenin sağlıklı ve dengeli beslenmesi için aylık yapması gereken harcama tutarı yalnızca gıda için 25 bin 811 lirayı buluyor.
Aileler arasında farklılık gösteren beslenme maliyetleri
Sağlıklı beslenme ihtiyaçları yaş ve cinsiyete göre değişkenlik gösterirken, her aile ferdinin kalori ihtiyacı farklı hesaplanıyor. Yetişkin bir erkeğin sağlıklı ve dengeli beslenmesi için tüketmesi gereken gıdaların aylık karşılığı 7 bin 265 lira olarak belirlendi. Bu rakam yetişkin bir kadın için 6 bin 923 liraya düşerken, 15-18 yaş arası bir genç için 7 bin 161 lira gerekiyor.
En dikkat çekici verilerden biri ise 4-6 yaş arası çocuklar için hesaplanan 4 bin 462 liralık aylık beslenme maliyeti. Bu durum, küçük çocukların bile sağlıklı beslenme hakkından mahrum kalma riski altında olduğunu gösteriyor. Aile bütçesine yansıyan toplam maliyet olan 25 bin 811 lira, ailelerin sadece gıda için yapması gereken zorunlu harcama tutarını temsil ediyor.
Eğitim, sağlık, barınma, eğlence, ısınma, ulaşım gibi yaşamsal ihtiyaçlar da hesaba katıldığında, bir ailenin yapması gereken toplam harcama tutarı 89 bin 282 liraya tırmanıyor. Bu rakam, asgari ücret ve ortalama maaş seviyeleri göz önüne alındığında, milyonlarca ailenin yoksulluk çizgisinin altında yaşadığını açıkça ortaya koyuyor.
Tek kişilik haneler de zorlu süreçte
Tek başına yaşayan vatandaşlar için durum hiç de iç açıcı değil. BİSAM araştırmasına göre, tek kişilik bir hanenin sağlıklı ve dengeli beslenmesi için yapması gereken mutfak harcamaları ile barınma, ulaşım, eğitim, sağlık ve diğer temel ihtiyaçlarının toplam tutarı en az 41 bin 857 lira olarak hesaplandı. Bu rakam, tek kişi için yoksulluk sınırını gösteriyor ve bireysel yaşam kalitesinin ne denli maliyetli olduğunu gözler önüne seriyor.
Bu veri, özellikle öğrenci, genç çalışan veya emekli kesimi için oldukça çarpıcı. Kira, faturalar ve temel ihtiyaçlar düşünüldüğünde, tek başına yaşama maliyetinin ne denli yüksek olduğu anlaşılıyor. Sosyal güvenlik sisteminin ve gelir dağılımı adaletsizliğinin boyutları bu rakamlarla daha net görülüyor.
Meyve ve sebze fiyatları zirvede
Günlük harcama kalıpları incelendiğinde, Haziran 2025 dönemi için en yüksek maliyet grubunu 288,4 liralık harcama gereksinimi ile meyve ve sebze oluşturuyor. Bu durum, sağlıklı beslenmenin en temel bileşenlerinden olan vitamin ve mineral kaynaklarının ne denli pahalı olduğunu gösteriyor. İkinci en yüksek maliyetli harcama grubu 207,79 lira ile süt ve süt ürünleri olurken, protein kaynağı olan et, tavuk ve balık grubu için günlük 161,83 lira harcama yapılması gerekiyor.
Temel gıda maddelerinden ekmek için günlük 71,43 lira harcanması gerekirken, katı yağ ve sıvı yağ için 41,02 lira bütçe ayırmak zorunlu hale geliyor. Protein kaynağı yumurta için günlük 13,12 lira, şeker, bal, reçel ve pekmez gibi enerji veren gıdalar için ise 19,42 lira harcama yapılması gerekiyor.
Meyve fiyatları dengeleri bozdu
Meyve fiyatlarındaki dramatik artışın etkisiyle, meyve-sebze kategorisi günlük 288 liralık harcama gereksinimi ve yüzde 33,5'lik oranla gıda bütçesinin en büyük kalemi haline geldi. Bu durum, beslenme alışkanlıklarının ekonomik nedenlerle değişmek zorunda kalmasına yol açıyor. Et, yumurta ve kurubaklagil yüzde 24,9 ile ikinci sırada yer alırken, süt ve süt ürünleri grubunun payı yüzde 24,2 olarak gerçekleşti.
Ekmek ve tahıl grubunun toplam gıda harcamaları içindeki payı yüzde 10,43 olurken, diğer gıda harcamalarının toplam içindeki payı yüzde 7 seviyesinde kaldı. Bu dağılım, temel gıda maddelerinin aile bütçesi üzerindeki baskısını net şekilde ortaya koyuyor.
Beslenme uzmanları, meyve ve sebze fiyatlarındaki bu artışın toplum sağlığı açısından ciddi riskler doğurabileceği konusunda uyarılarda bulunuyor. Vitamin ve mineral eksikliği, uzun vadede sağlık harcamalarını artırabilecek bir faktör olarak değerlendiriliyor.
Yaş gruplarına göre farklı ihtiyaçlar
Aile bireylerinin yaş ve cinsiyet özelliklerine göre beslenme ihtiyaçları değişkenlik gösteriyor. Örneğin, ekmek tüketimi kadın ve erkek açısından anlamlı düzeyde farklılık sergiliyor. Süt ve süt ürünleri tüketiminde 10-18 yaş arasındaki gençlerin harcama gereksinimi, yetişkin erkek ve kadınlardan daha fazla çıkarken, yumurta 4-6 yaş grubu için daha kritik önem taşıyor.
Büyüme çağındaki çocukların protein ihtiyacının yüksek olması, aile bütçesi üzerinde ek baskı yaratıyor. 4-6 yaş arası bir çocuğun tüketmesi gereken yumurta miktarının yetişkinlerden fazla olması, beslenme planlamasında dikkat edilmesi gereken önemli bir faktör olarak öne çıkıyor.
Bu durum, çok çocuklu ailelerin beslenme konusunda daha fazla zorluk yaşadığını gösteriyor. Ebeveynler, çocuklarının sağlıklı gelişimini desteklemek için bütçe ayırmaları gerekirken, gelir yetersizliği nedeniyle zorlu tercihler yapmak durumunda kalabiliyor.
Bilimsel metodoloji ve hesaplama yöntemi
BİSAM tarafından her ayın 12'sinde kamuoyuyla paylaşılan açlık ve yoksulluk sınırı verileri, kapsamlı bir metodoloji ile hesaplanıyor. Araştırmada, BİSAM tarafından Sağlık Bakanlığı ve Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyabetik Bölümü'nün hazırladığı Türkiye'ye Özgü Beslenme Kalıbı'nın farklı kaynaklardan elde edilen verilerle yenilenmesi sonucunda oluşturulan BİSAM beslenme kalıbı kullanılıyor.
TÜİK harcama gruplarına göre endeks rakamları ve 2003 yılı madde fiyatları dikkate alınırken, ekmek fiyatlarında İstanbul Halk Ekmek, sebze ve meyvede ise zincir market internet fiyatları referans alınıyor. Bu hibrit yaklaşım, piyasa gerçeklerini daha doğru yansıtmayı hedefliyor.
Hesaplama metodunda farklı yaş grupları için belirlenen kalori miktarları şöyle: 4-6 yaş çocuk için 1963 kalori, 15-18 yaş çocuk için 3244 kalori, yetişkin erkek için 2953 kalori ve yetişkin kadın için 2658 kalori. Bu bilimsel veriler, beslenme uzmanlarının önerileri doğrultusunda belirleniyor.
Yoksulluk sınırı hesaplanırken, TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketi Tüketim Harcaması Araştırması 2016 yılı sonuçlarının gelirden en düşük pay alan yüzde 20'lik kesiminin tüketim harcamaları dikkate alınıyor. Bu yöntem, sosyal tabakaların yaşam standardı farklılıklarını objektif şekilde yansıtmayı amaçlıyor.
