İzmir'in toplu ulaşım ağının bel kemiği olan ESHOT Genel Müdürlüğü'nün 2024 yılı mali tablosu, Sayıştay denetim raporuyla kamuoyunun gündemine oturdu. Rapor, kurumun 3.2 milyar TL'yi aşan rekor bir bütçe açığı ile yılı kapattığını belgelerken, bu durum hem mali disiplin hem de sosyal politikalar ekseninde çift yönlü bir okumayı zorunlu kılıyor. Ortaya çıkan tablo, bir yandan kurumun gelirlerinin giderlerini karşılamakta zorlandığı gerçeğini yüzeye çıkarırken, diğer yandan İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin toplu ulaşımı bir kamu hizmeti olarak görerek vatandaşı yüksek maliyetlerden koruma politikasının somut bir sonucunu yansıtıyor. Bu durum, "zarar" mı, yoksa "halka yönelik bir yatırım" mı sorusunu beraberinde getiriyor.
Yolcu başı 31 TL sübvansiyon
Sayıştay raporunun ortaya koyduğu rakamlar, mali tablonun ciddiyetini net bir şekilde özetliyor. Kurumun en temel faaliyeti olan yolcu taşımacılığında gelir-gider makası tehlikeli boyutlarda açılmış durumda. Denetçilerin hesaplamalarına göre, bir yolcuyu taşımanın kuruma ortalama maliyeti 37,49 TL'ye yükselmişken, bilet ve kartlardan elde edilen ortalama gelir sadece 6,87 TL'de kalıyor. Bu, belediyenin her bir yolculuk için 30,62 TL'lik bir sübvansiyon sağladığı anlamına geliyor. Daha da önemlisi, toplanan tüm bilet gelirlerinin, kurumun en büyük gider kalemlerinden biri olan akaryakıt maliyetini dahi karşılayamaması, finansal yapının ne denli zorlandığını gösteriyor. Bu rakamlar, kurumun kendi kaynaklarıyla faaliyetlerini sürdürmesinin mevcut koşullarda imkansız olduğunu ve operasyonların ancak belediye bütçesinden aktarılan milyarlarca liralık destekle devam edebildiğini kanıtlıyor.
90 dakika uygulaması Sayıştay'a takıldı!
Mali tablonun bu kritik görünümünün ardında ise İzmir Büyükşehir Belediyesi'nin bilinçli bir politikası yatıyor. Belediye yönetimi, toplu ulaşımı kâr amacı güden bir ticari faaliyet olarak değil, vatandaşların temel hakkı olan bir kamu hizmeti olarak konumlandırıyor. Özellikle son yıllarda artan enflasyon, döviz kuru ve akaryakıt fiyatları karşısında bilet ücretlerini mümkün olan en alt seviyede tutma stratejisi, bu politikanın bir parçası. Bu yaklaşımın en somut çıktılarından biri de Türkiye'de örnek gösterilen 90 Dakika Aktarma Sistemi'dir. Bu sistem, vatandaşlara tek bilet fiyatına 90 dakika boyunca sınırsız aktarma imkanı sunarak, özellikle birden fazla vasıta kullanmak zorunda olan dar gelirli kesimler için önemli bir ekonomik rahatlama sağlıyor. Dolayısıyla, bilançodaki açık, aynı zamanda milyonlarca İzmirli'nin ulaşım bütçesini koruyan bir kalkan görevi görüyor.
