7 Temmuz 1962'de Adıyaman'da doğan Sırrı Süreyya Önder, Türkmen kökenli bir ailenin çocuğudur. Babası Ziya Önder, 1960'lı yıllarda Türkiye İşçi Partisi'nin Adıyaman kurucusu ve il başkanıydı. Sekiz yaşında babasını sirozdan kaybeden Önder, annesi Zeliha ve dört kardeşiyle dedesinin evine taşındı. Ailesine destek olmak için genç yaşta çalışmaya başladı; fotoğrafçı çıraklığı, Sıtma Savaş ve Eradikasyon Teşkilatı'nda mevsimlik işçilik ve lastik tamirciliği gibi işlerde bulundu.
Eğitim hayatı ve siyasi bilinçlenme
Adıyaman Lisesi'nden mezun olduktan sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ni kazandı. Ancak 12 Eylül 1980 darbesi sırasında siyasi faaliyetleri nedeniyle ikinci sınıfta eğitimine ara vermek zorunda kaldı. Cezaevi yıllarında açlık grevi gibi protestolara katıldı ve bu süreçte yazmaya devam etti.
Cezaevi yılları ve mücadelesi
Sırrı Süreyya Önder, 1978’de Adıyaman Lisesi’nde öğrenciyken Maraş Katliamı’nı protesto ettiği için ilk kez tutuklandı.12 Eylül darbesi sonrası, 1980 yılında Ankara’da siyasi öğrenci hareketlerine katıldığı için gözaltına alındı ve 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Mamak, Ulucanlar ve Haymana gibi cezaevlerinde toplam yedi yıl hapis yattı. Cezaevi yıllarında açlık grevi gibi protestolara katılmış ve bu süreçte yazmaya devam etti.
Sinema kariyeri ve sanatsal üretimi
1987’de tahliye olduktan sonra çeşitli işlerde çalıştı; inşaat işçiliği, kamyon şoförlüğü ve yurtdışında (Kazakistan, Ukrayna, Moskova) gurbetçilik yaptı. 2003’te Yılmaz Güney’in Duvar filmini izledikten sonra Barış Pirhasan’ın senaryo atölyesine katılmasıyla sinema kariyeri başladı. İlk yönetmenlik deneyimini, senaryosunu yazdığı ve Muharrem Gülmez’le birlikte yönettiği Beynelmilel (2006) filmiyle yaşadı. Film, 12 Eylül sonrası sıkıyönetim dönemini trajikomik bir şekilde ele alarak 2007 Uluslararası Adana Altın Koza Film Festivali’nde En İyi Film Ödülü’nü kazandı. Önder, O… Çocukları (2008), F Tipi Film (2012) ve İtirazım Var gibi yapımlarda senarist, yönetmen veya oyuncu olarak yer aldı.Ayrıca Sis ve Gece, Yeraltı gibi filmlerde oyunculuk yaptı.
Siyasi kariyer ve parlamentodaki rolü
Sırrı Süreyya Önder, 2011 genel seçimlerinde Emek, Demokrasi ve Özgürlük Bloku’nun (BDP destekli bağımsızlar) İstanbul 2. bölge adayı olarak milletvekili seçildi. 2013’te Halkların Demokratik Partisi’ne (HDP) katıldı ve 2014 yerel seçimlerinde HDP’nin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı oldu, ancak seçilemedi. Haziran ve Kasım 2015 genel seçimlerinde Ankara 1. bölgeden HDP milletvekili seçildi; 24. Dönem İstanbul, 25. ve 26. Dönem Ankara milletvekilliği yaptı. 2023 genel seçimlerinde DEM Parti’den 28. Dönem İstanbul milletvekili seçildi ve şu anda TBMM Başkanvekili olarak görev yapmaktadır. Önder, ayrıca 24. Dönemde TBMM Başkanlık Divanı İdare Amirliği yaptı. 25. ve 26. Dönemde ise Anayasa Komisyonu Üyesi olarak görev aldı.
Çözüm Süreci'nde rolü ve İmralı görüşmeleri
Önder, 2013-2015 yılları arasındaki “çözüm süreci”nde aktif rol aldı, Abdullah Öcalan ile İmralı görüşmelerine katılan HDP heyetinde yer aldı. 2013 Gezi Parkı protestolarına katıldı ve biber gazı fişeğiyle yaralandı. 2013 Newroz kutlamalarındaki konuşması nedeniyle 2018’de “terör örgütü propagandası” suçlamasıyla 43 ay hapis cezasına çarptırıldı, ancak 2019’da Anayasa Mahkemesi’nin ifade özgürlüğü ihlali kararıyla tahliye edildi.
Ödüller ve eserler
Beynelmilel (2007): Adana Altın Koza Film Festivali En İyi Film, Ankara Uluslararası Film Festivali Onat Kutlar En İyi Senaryo Ödülü, Karaçi Uluslararası Film Festivali En İyi Yönetmen.
Kitap: Beynelmilel (2009).
Senaryolar: Maraş Katliamı, Keban Barajı istimlakı
Sırrı Süreyya Önder Neden Öldü?
DEM Partili TBMM Başkanvekili Sırrı Süreyya Önder geçirdiği kalp rahatsızlığının ardından uzun süredir yoğun bakımda tedavi görüyordu. Tedavisinin sürdüğü hastaneden yapılan açıklamdan Önder'in saat 16:10'da hayatını kaybettiğini ifade edildi.
