Lokavt, işverenin, toplu iş sözleşmesi görüşmeleri sırasında veya grev tehdidiyle karşı karşıya kaldığında, işyerinde faaliyetin tamamen durmasına neden olacak şekilde işçileri topluca işten uzaklaştırması, yani işçilerin işyerine alınmamasıdır. Lokavt, işverenin işçileri işten çıkarması anlamına gelmez; iş sözleşmeleri askıya alınır, yani geçici olarak durur. Lokavt süresince işçiler iş görme borcundan, işveren de ücret ödeme borcundan geçici olarak kurtulur, fakat iş sözleşmeleri sona ermez.
Lokavtın amacı, işverenin grev karşısında dengeyi sağlamak, toplu pazarlıkta kendi taleplerini kabul ettirmek için işçilere karşı bir baskı aracı kullanabilmesidir. Grev işçilerin, lokavt ise işverenin toplu pazarlık gücüdür.
Lokavt Ne Zaman Yapılır?
Lokavt, genellikle toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde işçi sendikasının grev kararı alması ve bu kararın işverene tebliğ edilmesiyle gündeme gelir. Yani lokavt, bir grev tehdidi veya grev uygulaması karşısında işverenin başvurabileceği bir yasal haktır.
Lokavtın Zamanlaması ve Yasal Süreç
-
Grev kararı alındıktan sonra işverenin veya işveren sendikasının 60 gün içinde lokavt kararı alma hakkı vardır.
-
Lokavt kararı, grev kararının işverene tebliğinden itibaren bu 60 günlük süre içinde alınmazsa, bu haktan feragat edilmiş sayılır.
-
Lokavt kararı alındıktan sonra, uygulamaya geçmeden en az 6 iş günü önce karşı tarafa (sendika veya işçi temsilcisi) bildirilmelidir.
-
Lokavt, bildirimde belirtilen gün ve saatte başlar. Bu süreler, işçilere ve kamuoyuna ilan edilir.
Lokavtın Uygulanabileceği Durumlar
-
Toplu iş sözleşmesi görüşmeleri tıkanır ve uyuşmazlık tutanağı tutulursa,
-
Arabuluculuk süreci sonuçsuz kalırsa,
-
İşçi sendikası grev kararı alırsa,
-
Grev kararı işverene tebliğ edildikten sonra işveren, lokavt kararı alabilir.
Lokavtın Hukuki Dayanağı ve Türleri
Türkiye’de lokavt uygulaması, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile düzenlenmiştir. Yasalara uygun olarak yapılan lokavta “kanuni lokavt” denir. Yasal şartlara uymadan yapılan lokavt ise “kanun dışı lokavt”tır ve geçersizdir.
Kanuni Lokavt
-
Yasal prosedürlere uygun şekilde, grev kararı sonrası ve gerekli bildirimler yapılarak uygulanan lokavttır.
-
Kanuni lokavt sırasında işveren, işçileri topluca işten uzaklaştırır, işyerinde faaliyeti tamamen durdurur.
Kanun Dışı Lokavt
-
Yasal prosedürlere uyulmadan, örneğin grev kararı olmadan veya yasaklı işyerlerinde yapılan lokavttır.
-
Kanun dışı lokavt geçersizdir ve işverenin sorumluluğu doğar.
Lokavtın Şartları ve Sınırlamaları
Lokavtın uygulanabilmesi için bazı yasal ve pratik şartlar vardır:
-
Toplu olmalı: Lokavt, işçilerin topluca işten uzaklaştırılması anlamına gelir. Bireysel olarak bazı işçilerin işten çıkarılması veya işyerine alınmaması lokavt sayılmaz.
-
Faaliyet tamamen durmalı: Lokavt sırasında işyerinde üretim veya hizmet tamamen durur. Sadece işyerinin güvenliği, teknik zorunluluklar veya acil bakım-onarım işleri için belirli sayıda işçi çalıştırılabilir.
-
Yasaklı alanlar: Enerji, sağlık, ulaşım, cenaze hizmetleri gibi bazı kritik sektörlerde lokavt uygulanamaz.
-
Olağanüstü durumlar: Savaş, seferberlik, doğal afet gibi olağanüstü durumlarda Bakanlar Kurulu (veya Cumhurbaşkanlığı) kararıyla lokavt yasaklanabilir veya ertelenebilir.
Lokavtın Sonuçları
-
İş sözleşmesi askıda kalır: Lokavt süresince işçilerin iş sözleşmeleri feshedilmez, sadece askıya alınır. Yani işçiler iş görme, işveren ise ücret ödeme borcundan geçici olarak kurtulur.
-
Sosyal güvenlik: Lokavt süresince işçiler sosyal güvenlik açısından kısa vadeli sigorta haklarından yararlanmaya devam ederler.
-
İşverenin yükümlülükleri: Lokavt süresince işveren, işyerinin güvenliğini sağlamaya ve lokavtın sona ermesiyle işçileri tekrar işe almaya mecburdur.
-
Lokavtın sona ermesi: Grevin veya lokavtın sona ermesiyle işçiler işlerine geri dönerler, iş sözleşmeleri kaldığı yerden devam eder.
Lokavtın Amacı ve İşlevi
Lokavt, işverenin toplu pazarlık sürecinde elini güçlendirmek, grev tehdidi karşısında işçileri baskı altına almak ve kendi taleplerinin kabul edilmesini sağlamak için başvurduğu bir yoldur. Grev işçilerin, lokavt ise işverenin toplu pazarlık silahıdır. Her iki taraf da bu araçları kullanarak karşı tarafı uzlaşmaya zorlamaya çalışır.
Lokavt ve Grev Arasındaki Fark
-
Grev, işçilerin topluca işi bırakmasıdır; lokavt ise işverenin işçileri topluca işten uzaklaştırmasıdır.
-
Grevde işçiler, lokavtta ise işveren işyerini kapatır.
-
Her ikisi de toplu iş uyuşmazlıklarında yasal birer baskı aracıdır.
Lokavtın Uygulanamadığı Sektörler ve İşyerleri
Türk iş hukukunda bazı sektörlerde lokavt uygulamak yasaktır. Bunlar:
-
Sağlık hizmetleri (hastaneler, eczaneler, vb.)
-
Elektrik, su, doğalgaz gibi temel kamu hizmetleri
-
Ulaşım (şehir içi toplu taşıma, liman, havaalanı hizmetleri)
-
Cenaze işleri, mezarlık hizmetleri
-
Milli savunma ile ilgili işyerleri
Bu sektörlerde grev ve lokavt yasaklanmıştır; toplu iş uyuşmazlıkları başka yollarla çözülür.
Lokavt Süresince İşçilerin Hakları
Lokavt süresince işçiler, işsizlik maaşı veya tazminat alamazlar. Ancak iş sözleşmeleri askıda olduğu için işten çıkarılmış sayılmazlar. Sosyal güvenlik primleri ise devam eder. Lokavt sona erdiğinde işçiler eski haklarıyla işlerine dönerler.
Lokavt, işverenin grev tehdidi veya grev uygulaması karşısında başvurabileceği en önemli yasal araçtır. Yalnızca toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde, grev kararı sonrası ve yasal prosedürlere uygun şekilde uygulanabilir. Lokavtın amacı, toplu pazarlık sürecinde işverenin de işçiler kadar güçlü bir baskı aracı kullanabilmesini sağlamaktır. Ancak lokavt, işçi-işveren ilişkilerinde ciddi ekonomik ve sosyal sonuçlara yol açabileceğinden, yasal sınırlar ve toplumsal denge gözetilerek uygulanır.
Kısacası: Lokavt, işverenin toplu olarak işçileri geçici süreyle işten uzaklaştırmasıdır ve ancak yasal şartlar oluştuğunda, grev tehdidi veya grev sonrası belirli sürelerde uygulanabilir. Lokavt, iş sözleşmelerini sona erdirmez, askıya alır; işçiler grevde olduğu gibi, lokavtta da toplu pazarlık sürecinin bir parçası olarak işyerinden uzak kalır.
