Son dönemde gıda fiyatlarında yaşanan dalgalanmalara karşı yeni bir tedbir daha devreye alındı. Ticaret Bakanlığı, vatandaşın sofrasından eksik etmediği iki temel ürün olan elma ve limon için ihracat kısıtlaması getirdi. Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren yeni tebliğ ile elma ve limon, "İhracı Kayda Bağlı Mallar Listesi"ne dahil edildi. Bu karar, söz konusu ürünlerin yurt dışına satışının artık Bakanlık iznine tabi olacağı ve ihracatın anlık olarak takip edileceği anlamına geliyor. Bakanlık tarafından yapılan açıklamada, kararın temel gerekçesi "gıda arz güvenliğinin temini, iç piyasa istikrarının korunması ve spekülatif fiyat hareketlerinin önlenmesi" olarak gösterildi. Bu hamle, hükümetin artan gıda enflasyonuyla mücadelesinde dış ticaret politikalarını bir araç olarak kullanma kararlılığını bir kez daha ortaya koydu.
İç piyasa dengesi ve gıda arzı alarmı
Ticaret Bakanlığı'nın bu kararı almasının ardında, Tarım ve Orman Bakanlığı ile birlikte yürütülen detaylı piyasa analizleri yatıyor. Bakanlıktan yapılan açıklamaya göre, son dönemde hem elma hem de limon fiyatlarında yaşanan hareketliliğin "iç piyasa dengesini zorladığı" tespit edildi. Özellikle mevsimsel beklentilerin üzerinde seyreden fiyat artışlarının, tüketici üzerinde baskı oluşturduğu ve piyasa dengesini bozduğu değerlendirildi. Bu nedenle, iki ürünün ihracatının yakından takibe alınması zorunlu hale geldi. Peki, "ihracı kayda bağlı" olmak pratikte ne anlama geliyor? Bu düzenleme, artık elma ve limon ihraç etmek isteyen firmaların, her bir satış işlemi öncesinde Ticaret Bakanlığı'na başvurarak ihracat kaydı oluşturması ve bir nevi "izin" alması gerektiği anlamına geliyor. Bu mekanizma sayesinde Bakanlık, yurt dışına ne kadar ürün çıktığını anlık olarak görebilecek, iç piyasadaki arz-talep dengesini ve fiyat seviyelerini gözlemleyerek, gerektiğinde ihracata anında müdahale etme veya kısıtlama getirme yetkisine sahip olacak. Amaç, iç piyasada ürün kıtlığı yaşanmasının ve buna bağlı olarak fiyatların daha da tırmanmasının önüne geçmek.
Sadece ilk değil: Zeytinyağı ve tavuk eti de listedeydi
Elma ve limona getirilen bu düzenleme, Ticaret Bakanlığı'nın gıda arz güvenliği konusundaki ilk müdahalesi değil. Bakanlık, daha önce de benzer piyasa bozucu etkiler gördüğü kritik ürünlerde bu politika aracını devreye sokmuştu. Özellikle geçtiğimiz yıllarda küresel ve yerel faktörlerle fiyatı rekor seviyelere ulaşan zeytinyağı ihracatına yönelik kısıtlamalar, kamuoyunda geniş yankı bulmuştu. Benzer şekilde, temel protein kaynakları olan tavuk eti ve yumurta gibi ürünler ile temel gıda maddesi domates salçası da dönemsel olarak ihracatı izne tabi ürünler listesine alınmıştı. Bakanlığın bu son hamlesi, gıda güvenliğini ulusal bir öncelik olarak gören ve bu doğrultuda tutarlı bir politika izlediğini gösteren bir adım olarak değerlendiriliyor. Bu yaklaşım, yerli üretimin korunması ve iç tüketimin dış ticaretten olumsuz etkilenmemesi hedefini taşıyor.
Tüketici refahı mı, ihracatçı endişesi mi?
Ticaret Bakanlığı, alınan bu kararın öncelikli hedefinin "tüketici refahının korunması" ve adil fiyat oluşumunun sağlanması olduğunu vurguluyor. Yapılan açıklamada, Bakanlığın "maliyet esaslı fiyat disiplini çerçevesinde" hareket ettiği ve piyasa dengesini bozacak girişimlere izin vermeyeceği net bir şekilde ifade ediliyor. Amaç, üreticinin makul bir kâr elde ederken, tüketicinin de fahiş fiyatlara maruz kalmasını önlemek. Ancak madalyonun diğer yüzünde, bu karardan doğrudan etkilenecek olan ihracatçılar bulunuyor. Her bir ihracat işlemi için ek bir bürokratik süreç ve onay mekanizması, ihracatçıların operasyonel maliyetlerini ve zaman kaybını artırabilir. Ayrıca, Bakanlığın ihracata kısıtlama getirme ihtimali, uluslararası pazarlarda uzun vadeli anlaşmalar yapan ve Türkiye'yi güvenilir bir tedarikçi olarak konumlandırmaya çalışan firmalar için bir belirsizlik unsuru yaratıyor. İhracatçılar, bu tür ani kararların uluslararası pazarlardaki rekabet güçlerini zayıflatabileceği ve pazar payı kayıplarına yol açabileceği endişesini taşıyor.
Stokçuluk ve spekülasyona net mesaj
Bakanlık, yaptığı açıklamayla sadece ihracatı düzenlemekle kalmadı, aynı zamanda iç piyasadaki aktörlere de sert bir mesaj gönderdi. Açıklamada, "spekülasyon ve stokçuluğa kesinlikle geçit verilmediği ve bundan sonra da verilmeyeceğinin" altı çizildi. Bu ifade, fiyatlardaki artışın sadece arz-talep dengesinden değil, aynı zamanda bazı fırsatçıların piyasayı manipüle etme girişimlerinden de kaynaklandığına dair bir şüphenin varlığını ortaya koyuyor. Ticaret Bakanlığı, piyasa gözetim ve denetim mekanizmalarının aktif bir şekilde çalıştığını ve mevzuatın öngördüğü yaptırımların, piyasa disiplinini zedeleyenler için tereddütsüz bir şekilde uygulanacağını belirtti. Bu, önümüzdeki dönemde elma ve limon depolarına yönelik denetimlerin artabileceğinin ve haksız fiyat artışı yaptığı tespit edilenlere karşı ağır cezaların uygulanabileceğinin bir işareti olarak yorumlanıyor.
Gerekirse ithalat kapısı da aralanabilir
Ticaret Bakanlığı'nın açıklamasındaki en dikkat çekici ve piyasaya en net mesajı veren bölümlerden biri de, dış ticaretin diğer bir aracı olan ithalat enstrümanının da masada olduğunun belirtilmesiydi. Bakanlık, gerekli görülen hallerde, yani ihracat kısıtlamalarına rağmen iç piyasada fiyat istikrarı sağlanamazsa, ithalat kapsamındaki araçları da devreye alabileceğini duyurdu. Bu, elma ve limon fiyatlarını düşürmek için gümrük vergilerinin düşürülmesi veya belirli bir miktar ürünün gümrüksüz ithalatına izin verilmesi gibi seçeneklerin değerlendirilebileceği anlamına geliyor. Bu "ithalat sopası", iç piyasadaki üretici ve tüccarlara, fiyatları makul seviyelerde tutmamaları halinde dışarıdan gelecek bir rekabetle karşı karşıya kalabilecekleri mesajını vererek, piyasayı disipline etme amacı taşıyor. Hükümetin bu çok yönlü yaklaşımı, gıda enflasyonuyla mücadelenin önümüzdeki dönemde de en öncelikli gündem maddelerinden biri olmaya devam edeceğini gösteriyor.
