SAADET ERCİYAS
Uluslararası Müzeler Konseyi'nin (ICOM) "Uluslararası Müzeler Günü" olarak kabul ettiği 18 Mayıs günü Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından tüm dünyada "Müzeler Günü" ilan edilmiş. Ülkemizde de 18-24 Mayıs tarihleri arasını kapsayan hafta 1982 yılından bu yana "Müzeler Haftası" olarak kutlanıyor. Müzeler "kültürel ve arkeolojik mirasın korunduğu, tanıtılıp sergilendiği ve gelecek kuşaklara emanet edildiği" mekanlar olarak tanımlanıyor.
Geçmiş yıllarda Müzeler Haftası'nda müzelere ilişkin farkındalık oluşturacak etkinlikler düzenleniyordu. Koronavirüs pandemisi öncesi 18 Mayıs günü müzeler gece saat 24.00'e kadar açık kalıyordu ve ücretsiz ziyaret edilebiliyordu.
Pandeminin etkisi, getirilen türlü önlem ve kısıtlamalar nedeniyle Müzeler Haftası ülkemizde ve tüm dünyada buruk kutlanıyor. UNESCO ve ICOM tarafından Aralık 2019 yılında yayımlanan rapora göre, dünyadaki müzelerin yaklaşık yüzde 13'ünün bir daha açılmama tehlikesi bulunuyor.
Pandemi nedeniyle dünyadaki müzelerin yaklaşık yüzde 90'ı ya da 85 binden fazla kurum, kriz boyunca değişen süreler boyunca kapılarını kapattığı için büyük oranda ziyaretçi ve gelir kaybı yaşıyor. Bu kayıp gelişimini turizme bağlayan ve kültür endüstrisinden yararlanarak büyüyen Türkiye gibi ülkeler için de ciddi tehdit oluşturuyor.
Pandeminin olumsuz etkisinin İzmir'deki müzelere yansımasını İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nün yayımladığı müze ziyaretçi istatistikleri gösteriyor. İzmir'deki müze ve ören yerlerini 2018 yılında 2 milyon 586 bin 219 kişi, 2019 yılında 2 milyon 992 bin 611 kişi, 2020 yılında 686 bin 839 kişi ziyaret etmiş. 2019 yılında bir önceki yıla göre yüzde 15,7 artan ziyaretçi sayısı 2020 yılında yüzde 77 azalmış.
'Restorasyon nedeniyle' kapalı
İzmir'de pandemi etkisinin yanı sıra müzeler açısından başka sorunlar da yaşanıyor. Hem kent merkezindeki hem de çevre ilçelerdeki en çok ziyaret edilen kimi müzeler uzun zamandır "restorasyon nedeniyle" kapalı. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan İzmir Tarihi Kent Merkezi sınırları içinde bulunan İzmir Etnoğrafya Müzesi "restorasyon" nedeniyle 2018 yılının Eylül ayında ziyarete kapatılmıştı. Aynı sınırlar içinde bulunan Devlet Demiryolları'nın ülkemizdeki en önemli ve kapsamlı müzelerinden biri olan Alsancak'taki TCDD İzmir Demiryolu Müzesi'nin kapısında da "restorasyon nedeniyle kapalıdır" yazısı asılı.
Tarihi Ankara Garı’ndaki Demiryolu Müzesi ve Sanat Galerisi’nden getirilen eserlerle zenginleşen İzmir Demiryolları Müze ve Sanat Galerisi, 2019 yılının Aralık ayında yenilenerek açılmıştı. Müzenin geçen yıl Ekim ayında yaşanan depremde zarar gördüğü, giriş ve ikinci katında tavanda bulunan alçı kaplamaların düşmesi nedeniyle yaklaşık yedi aydır kapalı olduğu belirtiliyor. Restorasyonun ne zaman yapılacağı ise Etnoğrafya Müzesi gibi şimdilik belirsiz.
İzmir'de kent merkezinin yanı sıra ilçelerde de benzer durum yaşanıyor. "Geçici süreyle kapalı olan müzeler" arasında 2017 yılında kapanan Ödemiş Birgi Çakırağa Konağı ve 2020 yılında kapanan İzmir Tire Müzesi de bulunuyor.
İzmir eser zengini
İzmir yirmiye yakın kazı alanıyla Türkiye'de en çok kazı yapılan ve sergilenmeye değer esere sahip önemli illerden biri. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nün verilerine göre İzmir'de yerli ve yabancı kazı alanı sayısı 19, müze ve ören yeri sayısı ise 21'e ulaşmış durumda. Ancak İzmir'de yıllardır sözü edilen Ege Medeniyetleri Müzesi'nin bir türlü yaşama geçirilememesi, bu kazılardan çıkarılan ve depolarda bekleyen eserlerin sergilenmesinin önündeki en büyük engel olarak görülüyor.
Projesi 2019 yılında tamamlanan ve Alsancak’ta eski Tekel Sigara Fabrikası olarak kullanılan 20 bin metrekarelik kampüs alanında yapılacağı öngörülen Ege Medeniyetleri Müzesi, İzmir müzelerindeki depolarda bulunduğu tahmin edilen 217 bine yakın eser içinse hem sergileme hem de koruma açısından büyük önem taşıyor. Ege Medeniyetleri Müzesi'nin ne zaman yaşama geçirileceği belirsizliğini koruyor.
Müzeler açık mı kapalı mı?
Yetkililer pandemi önlemleri nedeniyle kimi zaman kapalı, kimi zaman açık olan müzeleri ziyaret etmeden önce bilgi alınması gerektiğini söylüyor. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün internet sitesinde hafta sonları sokağa çıkma kısıtlamasına karşın açık olan yabancı ziyaretçi yoğunluğunun olduğu müze ve ören yerleri listesi yer alıyor. Bu listeye göre İzmir'de İzmir Müzesi Müdürlüğü ve bağlı birimleri ile Efes Müzesi Müdürlüğü ve bağlı birimleri ziyarete açık bulunuyor.
Pandemi döneminde evde oturan ancak müzeleri yakından tanımak isteyen ziyaretçiler için açılan "sanal müze" uygulaması da oldukça ilgi görüyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın pandemide müzeleri sanal ortamda ziyaret etme olanağı sağlıyor. Bakanlığın sanalmuze.gov.tr sitesinde İzmir'den sadece Efes Ören Yeri ile Efes Müzesi'ne ve İzmir Atatürk Müzesi'ne yer veriliyor. Sahip olduğu zengin eserlerine karşın ne Arkeoloji Müzesi, ne Bergama Müzesi ya da Akropol'un "sanal müze"de yer almaması eksiklik olarak göze çarpıyor.
Çevrim içi toplantılar
Dünyayı sarsan Kovid-19 salgını geçim derdine düşen, sağlık sorunlarıyla boğuşan insanların yaşamına büyük darbe vursa da kültürel mirasın ayakta kalması, korunması, bir gün yeniden bizleri geçmişimizle buluşturan müzeleri aynı zevkle ve merakla ziyaret edebileceğimiz düşüncesi, geleceğe dair umutlarımızı ayakta tutuyor.
Ziyaretçi sayıları düşse de müzeler bu umudu ayakta tutabilmek ümidiyle bazı projeleri sürdürüyor. İzmir Arkeoloji Müzesi'nin Ocak ayından bu yana başlattığı "On İki Ay On İki Eser - Görmediklerinizi Göreceksiniz" projesi umut veren çalışmalardan biri. 2021 yılının Ocak ayında başlayan proje kapsamında daha önce sergilenemeyen eserler gün yüzüne çıkıyor.
Müzeler günü etkinlikleri
18 Mayıs günü kutlanan Uluslararası Müze Günü nedeniyle bu yıl çevrim içi toplantılar düzenlenecek. Koç Üniversitesi, Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi 19 Mayıs 2021 Çarşamba günü saat 18.00'de "Müzeleri Ne Kadar Tanıyoruz?" başlıklı bir konferans düzenleyecek. Konferansa konuşmacı olarak İzmir Arkeoloji Müzesi Müdürü Hünkar Keser, Bergama Müzesi Müdürü Nilgün Ustura ve Troya Müzesi Müdürü Rıdvan Gölcük katılacak.
18-19-20 Mayıs 2021 günlerinde Müzeler Günü etkinlikleri gerçekleştirilecek. Müzeciler Derneği, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, ICOM Türkiye Milli Komitesi ortaklığıyla düzenlenecek çevrimiçi seminerler ICOM tarafından 2021 yılı için belirlenen “Müzelerin Geleceği: İyileşme ve Yeniden Düşleme" başlığıyla gerçekleşecek. Türkiye’nin önde gelen müzelerinden uzmanların katılacağı seminerlerde şu başlıklar tartışılacak:
"Çağdaş Dünyada Müzeler Neyi Başarabilir", "Müzenin Kurumsal Tasarımı ve Enstitü Müze Yaklaşımı", "Müzelerin Toplumsal / Sosyal Rolü ve Sürdürülebilirlik", "İklim Değişikliğinin Etkisinde Müzelerin Sürdürülebilirliği", "Müzelerde Dijital Dönüşüm/Dijitalleşme/Teknoloji" ve "Yeni Müzecilik Uygulamaları"
Seminere, Troya, Konya, Alanya, Gaziantep, Galata Mevlevihanesi, Aydın, Kocaeli, Van ve Efes müzelerinin yanı sıra Rahmi M. Koç Müzesi, Doğançay Müzesi, Hacettepe Sanat Müzesi, Erimtan Arkeoloji ve Sanat Müzesi, Tire Kent Müzesi, İstanbul Üniversitesi-Müze Yönetimi Ana Bilim Dalı, Müzecilik Meslek Kuruluşu Derneği, Yapı Kredi Müzesi, İllüzyon Müzesi, İzmir Resim Heykel Müzesi ve Galerisi ile ICOM Türkiye, Müze Kumbaram ve Bursa Fetih Müzesi'nden 25 müzeci katılacak.
