Bugün evlerimizde huzurla uyuyan, parka götürdüğümüzde mutluluktan zıplayan evcil köpeklerin kökeni, inanması zor olsa da vahşi kurtlara dayanıyor. Şivava gibi küçük ırklardan dev Danualara kadar tüm köpekler, ortak bir atayı paylaşıyor.
Bilim insanlarına göre, antik çağlardaki bu kurt popülasyonunun soyu artık tükenmiş olsa da günümüzde en yakın akrabaları hâlâ vahşi doğada dolaşan bozkurtlar.
Fakat bu uzun yolculukta en merak edilen soru hâlâ geçerliliğini koruyor: Kurtlar ne zaman ve nasıl evcilleşti?
Araştırmalar, köpeklerin insan eliyle evcilleştirilen ilk hayvanlar olduğunu gösteriyor ve bu süreç 20 ila 40 bin yıl öncesine kadar uzanıyor.
İlk köpekler nerede ortaya çıktı?
2017’de yapılan kapsamlı bir DNA analizine göre köpeklerin kökeni büyük olasılıkla Avrupa’daki tek bir noktaya dayanıyor.
Önceki yıllarda köpeklerin, birbirinden binlerce kilometre uzakta yaşayan iki farklı kurt popülasyonundan evrimleştiği düşünülüyordu. Fakat genetik bulgular bu teoriyi zayıflattı.
Yine de bilim dünyasının üzerinde birleştiği tek bir cevap yok. Çünkü köpeklerin evcilleştirilmesi, insanlık tarihinin en karmaşık dönüşümlerinden biri olarak kabul ediliyor.
Evcilleştirme nasıl başladı? İki temel teori yarışıyor
Bugüne kadar köpeklerin nasıl evcilleştiğine dair çok sayıda teori ortaya atıldı. En çok öne çıkan iki yaklaşım şöyle:
1. İnsanlar kurt yavrularını seçerek evcilleştirdi
Bu teoriye göre insanlar, daha az saldırgan, daha sosyal yavruları seçip büyüterek kurtları zaman içinde işbirliğine daha yatkın canlılara dönüştürdü.
Ava yardımcı olacak sadık bir ortak ihtiyacı, bu yakınlaşmayı hızlandırdı. Böylece ilk “köpek benzeri” canlılar ortaya çıktı.
2. Kurtlar kendi kendilerini evcilleştirdi
Bir diğer güçlü teori ise evcilleştirmenin tek taraflı değil, iki tarafın da çıkarına dayandığını savunuyor.
Buna göre daha cesur ve insanlardan daha az çekinen kurtlar, yiyecek artıkları için insan yerleşimlerine yaklaşmaya başladı. İnsanlar ise bu durumu tehdit değil, fırsat olarak gördü.
Zamanla daha uysal kurtlar hayatta kaldı ve bu özelliklerini kuşaktan kuşağa aktardı.
Oxford Üniversitesi'nden evrimsel genetik uzmanı Prof. Greger Larson, bu ilişkinin planlı değil, tamamen doğal bir yakınlaşmanın sonucu olduğunu belirtiyor:
“İnsanların bilinçli bir şekilde kurt evcilleştirdiğini düşünmek doğru değil. Bu daha çok karşılıklı faydanın şekillendirdiği rastlantısal bir süreçti.”
Köpeklerin insanlara sağladığı fayda neydi?
Kurtların güçlü koku alma becerisi, hızlı refleksleri ve yüksek dikkat seviyesi, insan toplulukları için büyük bir avantaj sağladı.
Bu işbirliği sayesinde:
-
Avlanma daha kolay hâle geldi
-
Kamplar daha güvenli oldu
-
Yırtıcı hayvanlara karşı koruma sağlandı
Kurtlar içinse insan yerleşimleri sürekli yiyecek kaynağı, daha az risk ve daha güvenli yaşam alanı anlamına geliyordu.
Bu karşılıklı yarar ilişkisi zamanla güçlü bir insan–köpek bağına dönüştü.
İnsan seçimi yüzlerce ırk yarattı
Binlerce yıl boyunca insanlar, farklı görevleri yerine getirsinler diye köpekleri belirli özelliklerine göre eşleştirerek yapay seçilim gerçekleştirdi.
Çobanlık yapanlar, avda iz sürenler, sürü koruyanlar, hatta arama-kurtarma görevleri için özel yeteneklere sahip ırklar üretildi.
Bugün farklı boyutlarda, farklı karakterlerde ve farklı görevlerde yüzlerce köpek ırkı bulunuyor.
Antrozoolog John Bradshaw, köpeklerin tür çeşitliliği açısından memeliler arasında zirvede olduğunu vurguluyor.
Köpekler ailemizden biri hâline nasıl geldi?
Köpeklerin rolü zamanla büyük bir dönüşüm geçirdi.
Artık yalnızca yardımcı bir canlı değil, çoğu ailede evin bir üyesi, hatta bir “çocuk” gibi görülüyor.
Newcastle Üniversitesi’nin evcil hayvan mezarlıkları üzerine yaptığı araştırma, bu değişimi çarpıcı şekilde ortaya koydu:
-
-
yüzyılda köpekler “sadık dost” olarak tanımlanıyordu
-
-
-
yüzyıla gelindiğinde mezar taşlarında “ailenin parçası” olarak anılmaya başlandılar
-
-
II. Dünya Savaşı’ndan sonra köpeklere yönelik sevgi ve bağlılık hızla arttı
Bugün birçok insan, köpeğinin ölümünden sonra onun “bir yerde yaşamaya devam ettiğine” inanıyor.
Bilim yavru köpeklerin sevimliliğini nasıl açıklıyor?
Köpeklerle bağ kurmamızı etkileyen faktörlerden biri de, onların biyolojik olarak çekici görünmeleri.
Arizona State Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre yavru köpekler 8–12 haftalıkken en sevimli hâllerine ulaşıyor.
Bu dönem, annelerinin onları terk etme ihtimalinin en yüksek olduğu, hayatta kalmak için bir yetişkine ihtiyaç duydukları kritik bir zaman.
Profesör Larson bu durumu şöyle açıklıyor:
“Yavru köpekler tam da korunmaya en ihtiyaç duydukları dönemde en tatlı hâllerine bürünüyor. İnsanlar ise o boşluğu hızla dolduruyor.”
Köpeklerin mimikleri bile bize göre evrimleşmiş olabilir
2019’da yapılan bir diğer araştırma, köpeklerin göz çevresinde özel kaslar geliştirdiğini ortaya koydu.
Bu kaslar onların kaş kaldırma, tatlı bakma gibi mimikleri daha etkili yapmasını sağlıyor.
Bu ifade, insanların koruma içgüdülerini harekete geçirerek bağ kurmayı kolaylaştırıyor.
Köpekler sevgimizi gerçekten hissediyor mu?
Nörobilim bu soruya oldukça net bir yanıt veriyor: Evet.
Emory Üniversitesi’nden nörobilimci Prof. Gregory Berns, MRI cihazında sabit durmayı öğrenen köpeklerle yaptığı deneyde çarpıcı sonuçlara ulaştı:
Köpeklerin beyinlerinde, ödül beklentisi ile çalışan bölge en çok sahiplerinin kokusunu aldıklarında aktifleşti.
Yani köpekler yalnızca yemek veya yürüyüş için değil, bizzat insanlarıyla duygusal bağları nedeniyle mutlu oluyor.