Dünyanın en büyük kumullarından biri olan ve Fas’ın güneydoğusunda yer alan Lala Lallia’nın yaşı, bilim insanları tarafından ilk kez hesaplandı. Berberi dilinde “en yüksek kutsal nokta” anlamına gelen Lala Lallia’nın yüksekliği 100 metreyi buluyor.
Yıldız Kumulların Oluşumu ve Yaşları
Yıldız ya da piramit şeklindeki kumullar, farklı şekillerinden dolayı bu isimleri alıyorlar. Yükseklikleri yüzlerce metreye ulaşabilen bu kumullar, Afrika, Asya ve Kuzey Amerika’da bulunuyorlar ve hatta Mars’ta bile görülebiliyorlar. Ancak, bu kumulların ne zaman oluştuklarına dair bir bilgiye şimdiye kadar ulaşılamamıştı.
Yıldız Kumulların Oluşumu
Yıldız kumullar, yön değiştiren ve birbirine karşılıklı esen rüzgarlarla oluşuyor. Bu rüzgarların ve dönemin ikliminin anlaşılmasına yardımcı olacak olan kumulların yaşlarını tespit etme çalışması, Birkbeck Üniversitesi’nden Prof. Charles Bristow ve Aberystwhyth Üniversitesi’nden Prof. Geoff Duller tarafından yürütüldü.
Lala Lallia’nın Büyümesi ve Genişlemesi
Lala Lallia, Fas’ın güneydoğusundaki Erg Çebbi kum denizinde bulunuyor. Yüksekliği 100 metreyi bulan bu kumulun genişliği ise 700 metreyi buluyor. Lala Lallia’nın ilk oluşumundan sonra 8 bin yıl boyunca büyümesi durdu ve son birkaç bin yılda ise hızla genişledi ve batıya doğru hareket etti.
Çöllerin Jeolojik Tarihi ve Yıldız Kumullar
Çöller genellikle Dünya’nın jeolojik tarihi olarak tanımlanırken, yıldız kumullar bu tarihteki yerlerini henüz almamıştı. Prof. Duller, bunun çöllerin çok büyük olmasından dolayı, uzmanların belli bir kumula baktıklarını fark etmemelerinden kaynaklanabileceğini belirtti.
Işınma Tarihlemesi Tekniği
Uzmanlar, yıldız kumulun yaşını tespit edebilmek için ışınma tarihlemesi adlı bir teknik kullandılar. Bu yöntem, kumulların en son ne zaman gün ışığına maruz kaldığını hesaplıyor. Fas’ta karanlıkta toplanan kum taneleri, eskiden fotoğraf tabı ve basımında kullanılan kırmızı odalara benzer bir laboratuvarda inceleniyor.
Kum Tanelerinin Enerji Depolaması
Prof. Duller, mineral tanelerini “yeniden doldurulabilen küçük pillere” benzetiyor. Bu taneler, kristallerinde doğal ortamdaki radyoaktiviteden gelen enerjiyi depoluyorlar. Kum yerin altında gömülü kaldıkça, maruz kaldığı radyoaktivite ve depoladıkları enerji artıyor.
Laboratuvar Ortamında Kum Tanelerinin Işığını Serbest Bırakması
Kum taneleri laboratuvar ortamına maruz kalınca, ışık formundaki enerjiyi serbest bırakıyorlar ve bilim insanları yaşlarını hesaplayabiliyor. Prof. Duller, “Karanlık laboratuvarımızda, bu kum tanelerindeki ışığı görüyoruz. Işıkları ne kadar parlaksa, yerin altında o kadar çok kalmış oluyorlar” dedi.
Yıldız Kumulların Yükseklikleri ve Tırmanma Zorlukları
Bu dev kumullardan biri de, ABD’nin Colorado eyaletinde bulunuyor. Yerden yüksekliği 225 metreyi bulan bu kumula tırmanmanın zor olduğunu belirten Prof. Duller, “Tırmanırken, iki ileri, bir geri gidiyorsunuz. Ama buna değiyor. Tepeden çok güzel görünüyorlar” diye konuştu.
