Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan’ın çalışma saatlerine yönelik açıklamaları ardından vatandaşlar mesai saatlerinde bir değişiklik olup olmayacağını merak ediyor1. Bakan Işıkhan, esnek çalışma biçimlerini yaygınlaştıracaklarını, sosyal güvenlik mevzuatını da yeni nesil esnek çalışma şekillerine daha uyumlu hale getireceklerini söylemişti.
Çalışma Saatlerinde Değişiklik Beklentisi
Çalışma saatlerinde değişiklik sinyali veren Işıkhan, “Sosyal Güvenlik Kurumunda sürdürülebilirliği güçlendirmek amacıyla sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen yaklaşımla esnek çalışma biçimlerini yaygınlaştıracağız. Sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamalarını, değişen iş gücü piyasası koşullarına ve yeni nesil esnek çalışma şekillerine daha uyumlu hale getireceğiz. Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle mücadelede veri analizine dayalı, risk odaklı denetim faaliyetlerini artırarak prim tabanını genişleteceğiz.” ifadelerini kullanmıştı.
Eski Bakan Bilgin’den Açıklama
Eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin de Mayıs ayında yaptığı bir açıklamasında, Haftalık 45 saat olan çalışma süresinin kısaltılması gerektiğini belirterek, “Çalışma saatlerini yeniden düzenlemek zorundayız” demişti1. Bilgin açıklamasında, “"Bu 8 saat talebinin olduğu dönem hepimizin bildiği gibi sanayi çağının başladığı dönemdi. Herhalde araya giren bu teknolojik değişimle, bu teknolojik devrimle işçilerin, emekçilerin, hizmet sektöründe çalışan emekçilerin ürettikleri değer, ürettikleri ürün, ürettikleri hizmet katlanarak artmıştır. Bunun için artık günümüzde tartışılması gereken, bu 1 Mayıslarda tartışılması gereken ilk şey çalışma sürelerinin halen sanayi çağının başlangıcında talep edilen 8 saat civarında kalması olabilir mi? Elbette açıkça olamaz. Dolayısıyla biz Türkler de çalışma hayatımızı modernize ederek çalışma sürelerinin yeniden daha insani şartlarda, emeğin verimliliğini birim verimliliğindeki artışı dikkate alarak yeniden düzenlemek durumundayız.” şeklinde konuşmuştu.
Türkiye’de çalışma saatleri ne kadar?
Türkiye’de çalışma hayatının temel kurallarını belirleyen 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Bu süre, işveren tarafından işyerinin bütünü için veya bölümleri için farklı şekillerde belirlenebilir. Ancak, bir işçinin normal çalışma süresi, günde 11 saati geçemez1.
İş Kanunu’nda, çalışma süresinin kısaltılması veya artırılması ile ilgili bazı istisnalar da yer almaktadır. Örneğin, işin niteliği gereği çalışma süresinin bölünmesi zorunlu olan işlerde, günlük çalışma süresi 12 saate kadar uzatılabilir. Ancak, bu durumda da haftalık çalışma süresi ortalama olarak 45 saati aşamaz1.
İş Kanunu’nda, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma kavramları da tanımlanmaktadır. Fazla çalışma, iş sözleşmesi ile kararlaştırılan süreden fazla çalışılan süreyi ifade eder. Fazla sürelerle çalışma ise, işverenin zorunlu hallerde, işin niteliğinden veya işin beklenmedik durumlardan ileri gelen sebeplerle işin tamamlanmasının gerektiği hallerde, işçiyi normal çalışma süresinin üzerinde çalıştırmayı kabul etmesi durumunu anlatır1.
İş Kanunu’na göre, işçinin çalıştırılabileceği fazla mesai süresi yıllık en fazla 270 saattir. Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için işçiye, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 fazlası oranında ücret ödenir1.
Mesai saatleri kısalacak mı?
Çalışma saatleri ve mesai saatleri ile ilgili tartışmalar, son dönemde hem işçilerin hem de işverenlerin gündeminde yer almaktadır. Özellikle, pandemi sürecinde uzaktan çalışma, esnek çalışma, kısmi çalışma gibi yeni çalışma modellerinin yaygınlaşması, çalışma saatlerinin yeniden düzenlenmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, geçtiğimiz günlerde yaptığı bir açıklamada, çalışma saatlerine yönelik değişiklik yapacaklarını duyurmuştur. Bakan Işıkhan, esnek çalışma biçimlerini yaygınlaştıracaklarını, sosyal güvenlik mevzuatını da yeni nesil esnek çalışma şekillerine daha uyumlu hale getireceklerini söylemiştir. Bakan Işıkhan, şu ifadeleri kullanmıştır.
“Sosyal Güvenlik Kurumunda sürdürülebilirliği güçlendirmek amacıyla sosyal güvenlik sisteminde kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen yaklaşımla esnek çalışma biçimlerini yaygınlaştıracağız. Sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamalarını, değişen iş gücü piyasası koşullarına ve yeni nesil esnek çalışma şekillerine daha uyumlu hale getireceğiz. Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle mücadelede veri analizine dayalı, risk odaklı denetim faaliyetlerini artırarak prim tabanını genişleteceğiz.”
Bakan Işıkhan’ın açıklaması, çalışma saatlerinin kısalacağı yönünde bir sinyal olarak yorumlanmıştır. Zira, esnek çalışma biçimleri, işçilerin çalışma sürelerini, iş yüklerini ve iş yerlerini kendi tercihlerine göre belirlemelerine olanak sağlamaktadır. Bu da, işçilerin iş-yaşam dengesini kurmalarına, iş stresinden kurtulmalarına ve verimliliklerini artırmalarına katkıda bulunmaktadır.
Çalışma saatleri dünyada ne durumda?
Türkiye’de çalışma saatleri ile ilgili tartışmalar sürerken, dünyada da farklı ülkelerde farklı uygulamalar göze çarpmaktadır. Örneğin, OECD ülkeleri arasında en uzun çalışma saatlerine sahip ülke Meksika’dır. Meksika’da ortalama haftalık çalışma süresi 42,5 saattir. Meksika’yı, 41,2 saatle Kolombiya, 40,7 saatle Güney Kore, 40,4 saatle Yunanistan ve 40,2 saatle Şili izlemektedir.
OECD ülkeleri arasında en kısa çalışma saatlerine sahip ülke ise Hollanda’dır. Hollanda’da ortalama haftalık çalışma süresi 29,3 saattir. Hollanda’yı, 29,6 saatle Danimarka, 30,1 saatle Norveç, 30,3 saatle Almanya ve 30,8 saatle İsveç takip etmektedir.
Dünyada çalışma saatlerinin kısaltılması yönünde bazı girişimler de bulunmaktadır. Örneğin, İspanya’da hükümet, 2021 yılında 4 günlük çalışma haftası denemesi yapmayı planlamaktadır. Bu deneme, 200 şirket ve 3 bin işçiyi kapsayacak ve 3 yıl sürecektir. Hükümet, bu denemenin işçilerin mutluluğunu, verimliliğini veve işsizliği azaltacağını ummaktadır.
Benzer şekilde, Japonya’da da 4 günlük çalışma haftası uygulaması gündeme gelmiştir. Japonya’da hükümet, 2020 yılında yaptığı bir araştırmada, 4 günlük çalışma haftasının işçilerin iş-yaşam dengesini iyileştirdiğini, iş stresini azalttığını ve iş tatminini artırdığını tespit etmiştir. Hükümet, bu uygulamanın yaygınlaşması için işverenlere teşvikler vermeyi planlamaktadır.
