Alabama’da, tüp bebek yöntemiyle elde edilen embriyoların “çocuk” olarak tanınmasına karar veren yüksek mahkeme, eyaletteki tüp bebek tedavisini fiilen yasakladı. Bu karar, tıp uzmanları ve üreme hakları savunucuları tarafından sert bir şekilde eleştirildi. Kararın, Alabama ve diğer eyaletlerde tüp bebek tedavisine talebin arttığı bir dönemde, halk sağlığını ve aile kurma özgürlüğünü tehdit ettiği belirtildi.
Embriyolar Neden Çocuk Sayıldı?
Alabama Yüksek Mahkemesi, 2020’de bir doğurganlık kliniğinde embriyoları kazaen kaybedilen 3 çiftin açtığı dava sonucunda aldığı kararda, tüp bebek yöntemiyle elde edilen embriyoların “çocuk” olarak tanınmasına hükmetti. Mahkeme, embriyoların, eyaletin “Küçüğün Yanlışlıkla Öldürülmesi Yasası” kapsamında korunması gerektiğine karar verdi. Bu yasa, anne karnındaki fetüsleri kapsıyor ancak IVF ile elde edilen embriyoları kapsamıyor.
Mahkeme kararı, IVF’ye yönelik herhangi bir yasaklama veya kısıtlama getirmemesine rağmen, embriyoların “çocuk” sayılması nedeniyle, kliniklerin embriyoları kullanma ve saklama yöntemleri konusunda kafa karışıklığı yarattı. Klinikler, embriyoları kullanmak veya imha etmek istediklerinde, yasal olarak “çocuk öldürme” suçlamasıyla karşı karşıya kalabileceklerinden endişe duydu. Bu nedenle, birçok klinik, tüp bebek tedavisini durdurdu veya askıya aldı.
Tüp Bebek Tedavisi Nedir?
Tüp bebek tedavisi, “In Vitro Fertilizasyon (IVF)” olarak da bilinen, kadın ve erkek üreme hücrelerinin laboratuvar ortamında döllendirilerek elde edilen embriyoların, kadının rahmine yerleştirilmesi yöntemidir. Bu yöntem, doğal yollarla çocuk sahibi olamayan çiftlere, ailelerini kurma imkanı sunar. Tüp bebek tedavisi, dünyada ve Türkiye’de yaygın olarak uygulanan bir yöntemdir.
Tüp bebek tedavisinde, kadından alınan yumurtalar, erkekten alınan sperm ile laboratuvar ortamında döllendirilir. Döllenme sonucunda oluşan embriyolar, kadının rahmine transfer edilir. Transfer edilen embriyoların tümü, rahim duvarına tutunamayabilir. Tutunamayan embriyolar, vücut tarafından atılır. Tutunan embriyolar ise gebeliğe yol açar.
Tüp bebek tedavisinde, genellikle birden fazla embriyo transfer edilir. Bu, gebelik şansını artırmak için yapılır. Ancak, birden fazla embriyonun tutunması durumunda, çoğul gebelik oluşabilir. Çoğul gebelik, hem anne hem de bebekler için sağlık riskleri taşır. Bu nedenle, tüp bebek tedavisinde, transfer edilecek embriyo sayısı, doktor ve hasta tarafından belirlenir.
Tıp Uzmanları ve Üreme Hakları Savunucuları Ne Diyor?
Alabama’daki yüksek mahkeme kararı, tıp uzmanları ve üreme hakları savunucuları tarafından sert bir şekilde eleştirildi. Kararın, Alabama ve başka eyaletlerde tüp bebek tedavisi açısından olumsuz sonuçlar oluşturabileceği uyarısında bulunuldu. Kararın, halk sağlığını ve aile kurma özgürlüğünü tehdit ettiği belirtildi.
Alabama Üreme Hakları Merkezi politika direktörü Elisabeth Smith, “IVF embriyolarının tümü kullanılmıyor, kullanılması da mümkün değil. Embriyolara yasal kişilik kazandıran bir yasanın çıkarılması, birçok insanın ailelerini kurmak için güvendiği bir bilim olan IVF’nin kullanımı açısından feci sonuçlara yol açabilir.” açıklamasını yaptı.
Alabama Tabipler Birliği ise açıklamasında, “Bu karar tüm Alabamalıları etkiliyor ve aile kurmak isteyenler için doğurganlık seçenekleri sınırlı hale geldiğinden muhtemelen daha az bebek yani çocuk, torun ile amca, hala, dayı, teyze kızı veya oğlunun doğmasına yol açacak.” ifadelerine yer verdi.
ABD Yönetimi Karara Karşı
ABD yönetimi ise Alabama kararını “Yüksek Mahkeme Roe v. Wade içtihadından döndüğünde ve politikacıların, ailelerin alabileceği en kişisel kararlardan bazılarını dikte etmesinin önünü açtığında beklediğimiz türden bir kaos” olarak nitelendirdi.
Roe v. Wade, ABD Yüksek Mahkemesinin 1973 yılında aldığı ve kürtaj hakkını anayasal bir hak olarak tanıyan karardır. Bu karar, ABD’de kürtaj karşıtı ve kürtaj yanlısı gruplar arasında uzun süredir tartışmalara neden olmaktadır. Kürtaj karşıtı gruplar, embriyo ve fetüsün yaşam hakkını savunurken, kürtaj yanlısı gruplar, kadınların bedenleri üzerindeki karar verme hakkını savunmaktadır.
Alabama Yüksek Mahkemesinin kararının yalnızca eyalet içinde geçerli olmasına karşın uzmanlar, diğer eyaletlerde de donmuş embriyoların “çocuk” veya “insan” olarak kabul edilmesi gerektiğine ilişkin yasal girişimler veya davalar görülebileceğini vurguluyor. Bu durum, ABD’de tüp bebek tedavisine erişimi zorlaştırabilir ve üreme haklarını ihlal edebilir.
