Hazırlayan/ Ali ONAR (Avukat)

Gelişen teknoloji ile giderek küçülen dünyada özellikle gelişmiş ve bazı gelişmekte olan ülkelerde “uzaktan çalışma” giderek artan özel bir öneme sahip olmuştur. Belirtmek gerekir ki, farklı pek çok çalışma şekillerini kapsaması, bu çalışma şekillerinin sürekli değişmesi ve yeni çalışma şekillerinin ortaya çıkması nedeniyle uzaktan çalışmanın, diğer çalışma şekillerden farklı olarak değişmez bir tanımı yapılamamaktadır.

Yapılan araştırmalarda uzaktan çalışmanın, işverenler tarafından; Daha kolay nitelikli işçi temin etme, verimliliği arttırma, devamsızlık sorununu azaltma, işyeri mekanlarından daha etkin biçimde yararlanma, merkeziyetçilikten uzaklaşma, çalışan verimini arttırma, kira, ulaşım, kırtasiye, temizlik giderleri gibi bazı giderlerin azalması sonucu maliyetlerde düşüş olarak değerlendirildiği, çalışanlar tarafından ise verimli ve stresten uzak çalışma, giderlerde azalma, iş yeri-ev arasında yaşanan zaman kaybının önlenmesi, esneklik ve sorumlulukları dengelemek olarak değerlendirildiği tespit edilmiştir. Uzaktan çalışma ülkemizde 2016 yılında yapılan yasal düzenleme ile kendine yer bulurken uygulamaya yönelik mevzuat eksikliğimiz halen devam etmekte. Bu konudaki açığı ise daha önceleri olduğu gibi yargı kararları kapatmaktadır.

İş Kanunumuza göre uzaktan çalışma, işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi olarak tanımlanmıştır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere kanunumuz işçi tarafından işyeri dışında iş görme ediminin yerine getirildiği her yeri uzaktan çalışma olarak kabul ederken evden yapılan çalışmaya ayrı ve özellikli bir vurgu yapmıştır.

Sözleşme imzalanmalı

Aynı şekilde yazılı olarak yapılması zorunlu olan Uzaktan/Evden Çalışmaya dair sözleşmede işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin yer alması da zorunludur.

Kural olarak işverenin tek taraflı olarak uzaktan çalışma/evden çalışmaya geçmesi mümkün olmasa da Kovid-19 virüs salgını nedeniyle meydana gelen olağanüstü gelişmeler nedeniyle özellikle beyaz yaka olarak tabir edilen çalışanların işverenin talimatıyla, 65 yaş üstü çalışanlar ile kronik rahatsızlığı bulunan çalışanlara getirilen sokağa çıkma yasağıyla yasal zorunluluktan dolayı uzaktan çalışmaya/evden çalışmaya başladıkları tartışılmaz bir gerçeklik olarak karşımıza çıkmıştır. Bu durumda karşılaşılan en büyük sorun, Uzaktan/Evden Çalışmaya dair sözleşmenin ıslak imza ile karşılıklı yapılması sorunudur ki bu sorun yine teknolojinin yardımıyla çözülmekte ve uygulamada işveren ile çalışan e-mail ile uzaktan çalışma/evden çalışmanın usul ve esaslarını belirlemekte ve bu şekilde çalışanın onayı alınarak çalışma yapılabilmektedir.

Uzaktan/evden çalışma şeklinde ortaya çıkan gider ve masraflar ile bu anlamda işçiye teknolojik ve iş ile ilgili diğer araç ve gereçlerin sağlanması aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından karşılanmalıdır.Ayrıca uzaktan/evden çalışmada çalışanlar, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal çalışana göre farklı işleme tabi tutulamazlar, ücretlerinde herhangi bir kesinti veya indirim yapılamaz. Uzaktan/evden çalışma şeklinde karşılaşılan diğer önemli sorunlar ise çalışmanın ve çalışma saatlerinin denetlenmesi ile iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasıdır.

Çalışan nasıl denetlenir?

Uygulamada uzaktan/evden çalışmada işverenler, yönetim hakkı kapsamında çalışanın çalışıp çalışmadığını, amaçla bağlantılı, sınırlı ve ölçülü bir şekilde denetleyebilirler. Bu denetleme yapılırken çalışma sürelerinin, denetleme sisteminin belirlenmesi büyük önem arzetmektedir. İş ile ilgili araç ve gereçlerin işveren tarafından sağlanması nedeniyle araç-gereç kullanımının da iş ile ilgili olması yargı kararlarına bakıldığında zorunluluktur.

Nitekim belirlenmiş çalışma saatlerinde çalışanın sosyal medyayı kullanması, kurumsal e-maillerin şahsi iş ve işlemler için kullanılması vb. kullanımlar işverene hizmet sözleşmesini haklı sebeple feshetme imkanı vermektedir. Eş anlatımla çalışma saatleri içerisinde işyerinde ne yapılması yasak ise uzaktan/evden çalışma sırasında da bu eylemlerin yapılması yasaktır. Ancak hemen belirtelim ki bu tür durumlar kullanımın özelliğine ve her somut olaya göre değerlendirilmelidir. Örneğin çalışanın, çalışması sırasında arka planda YouTube vb. siteler marifetiyle konser dinlemesi uygunsuz kullanım olarak değerlendirilmemelidir.

Yine uygulamada işverenlerin denetim bakımından verilen işlerin öngörülen teslim sürelerinde yetiştirilmesi, bağlantı noktaları ve bağlantı zamanı kontrolü, çevrimiçi olunan süreler, işlerin kalitesinin değerlendirilmesi gibi yöntemler uyguladıkları gözlemlenmektedir. Buna karşılık yine uygulamada görülen evden çalışma yapan çalışanın bilgisayarına yüklenecek bir uygulama ile ekran görüntülerinin belli periyotlarda alınması ve/veya buna benzeyen uygulamalar ise ölçüyü aşan denetim yöntemleri olarak kabul edilmelidir. Yargıtay’ın işverenin gözetim ve denetiminin mümkün olmadığı uzaktan çalışma şekillerinde çalışana fazla çalışma ücreti ödenmeyeceği yönünde kararlarına karşılık işverenin bu şekilde çalışanını denetleyebildiği durumlarda çalışan fazla mesai yapması halinde yasaya göre fazla çalışma ücretinin ödenmesi zorunludur.

İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.

Konu tartışmalı olmakla birlikte kanaatimce işveren ile çalışan arasında İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin olarak yazılı bir belirleme yapılmamış ise uzaktan/evden çalışma sırasında görülen iş dolayısıyla, çalışma saatleri içerisinde ve uzaktan/evden çalışmanın yürütüleceğinin belirlendiği yerlerde çalışanın geçirdiği kazalar iş kazası olarak nitelendirilmeli ve işveren sorumlu tutulmalıdır.

Yapılan işin ifası sırasında ve yapılan iş ile ilgili uzaktan/evden çalışma halinde bir kaza meydana gelmesi ve işverenin, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri konusunda çalışanları bilgilendirmek gibi yükümlülüklerini ihlal etmesi halinde işveren bu kazadan sorumlu olacaktır. Örneğin; çalışanın mutfakta bıçakla yaralanması halinde işveren sorumlu tutulmayacakken bilgisayarda iş gören bir çalışana ergonomi hakkında güvenlik önlemlerini bildirmemesi ve bu konuda denetim yapmaması nedeniyle çalışanın sakatlık geçirmesi halinde işveren sorumlu tutulabilecektir.

Son olarak ifade etmem gerekir ki Kovid-19 virüs salgını nedeniyle geçilmek zorunda kalınan uzaktan/evden çalışma şekli aksi kararlaştırılmadıkça geçici sürelidir. Salgının sona ermesinden sonra tarafların aksi yönde ortak iradeleri yoksa iş görme edimi daha önce nerde yerine getiriliyorsa yine orada yerine getirilmelidir. İşveren tarafından aksi yöndeki tek taraflı işlemleri, çalışma koşullarında esaslı değişiklik olarak kabul edilmeli ve buna uygun hukuki sonuçlar doğurmalıdır.

Su faturaları hakkında

Büyükşehir belediyelerinin ve belediye meclislerine, konutlar ile faaliyetleri durdurulan veya faaliyette bulunamayan işyerlerine ilişkin su tüketimine bağlı alacaklarının 3 ay süre ile ertelenmesi yetkisi kanunla verilmiştir. Bu süreler, bitiminden itibaren 3 aya kadar belediye meclisince uzatılabilir. Bu alacaklar ertelenen süre sonunda, ertelenen süre kadar aylık eşit taksitler halinde, herhangi bir gecikme zammı ve faiz uygulanmadan tahsil edilecektir.

TEDAŞ Faturaları hakkında

Elektrik tüketiminden kaynaklanan ve 1 Şubat 2020 itibariyle vadesi geldiği halde ödenmemiş borçlar ile geçmişte yapılandırılmamış alacakların tamamı yapılan kanuni düzenlemeyle yapılandırılıyor. Eylül ayı sonuna kadar TEDAŞ'a yazılı başvuru yapılması halinde ilk taksiti 2021 yılının Ekim ayının son gününe kadar ödenmek şartı ile söz konusu borçlar her yıl ilk taksitin tekabül ettiği ayda toplam 3 eşit taksite bölünecektir.