Depremdeki hasarların tek sebebi elbette ki sarsıntının şiddeti değil. Zeminin özellikleri ve üzerindeki yapının o koşullara uygun şekilde inşa edilip edilmediği de yıkımda belirleyici etkenler. Bu öyle önemli bir faktör ki, zemin farkı nedeniyle 17 Ağustos 1999 depremi Avcılar’da, Beşiktaş’takinden 20 kat daha fazla etki yaratmıştı...Bu farkı anlamak için en kapsamlı kaynak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 39 ilçe için ayrıntılı olarak hazırlattığı Vs30 haritaları. Haritalara göre, zeminin yüzeyden 30 metre altına kadar olan kısmında depremin yıkıcı dalgalarının etkisi mahalleden mahalleye bile farklılık gösterebiliyor. Çünkü zemin kentin her köşesinde değişiyor
Istanbul Büyükşehir Belediyesi yıkıcı bir depremin mega kente verebileceği hasar ile ilgili 39 ilçenin adeta röntgenini çekti. İBB ile Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü işbirliğinde yapılan “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi/2019 ” verilerinin kullanıldığı araştırmada her ilçe için bir kitapçık hazırlandı. Bu kitapçıklarda mahalle bazında nüfus yoğunluğundan zemin etüdüne, bina yoğunluğundan kaç tane binanın depremde zarar göreceğine kadar birçok bilgi yer aldı. https://depremzemin.ibb.istanbul adresinden yayımlanan kitapçıklarda, İstanbul için en kötü senaryo olan 7.5 büyüklüğündeki bir depremin neler yaratabileceği sorusuna cevap arandı. Kent geneli için üretilen senaryoya göre İstanbul’da yaklaşık 190 bin 800 bina orta ve daha üst seviyede hasar görecek ve yaklaşık 2.5 milyon kişi acil barınma ihtiyacı yaşayacak. Senaryolar tüm ilçeler için mahalle mahalle detaylandırıldı. İşte o rapor...
Harita nasıl okunmalı?
Zeminle ilgili haritalarda Vs30 parametreleri kullanılmış. Bir başka ifadeyle 30 metrelik üst zemin tabakasının ortalama kesme dalgası hızı üzerinden haritalar hazırlanmış. Harita bu parametrelerle depremin nerelerde daha şiddetli hissedileceğini gösteriyor.
Gazi Üniversitesi Deprem Araştırma Merkezi Kurucu Başkanı Prof. Dr. Süleyman Pampal, Vs30 parametresinin depremde zeminin yüzeyden itibaren 30 metreye kadar olan kısmında S-dalgası hızının değerini gösterdiğini söylüyor:
“S-dalgası, depremin yıkıcılığının ana sebebi olan “kayma” dalgasıdır. S-dalgasının hızı, sert zeminlerde daha çabuk, yumuşak zeminlerde ise daha yavaş yayılır. Yumuşak zeminler bu dalgaları soğuramadığı için yer daha şiddetli sarsılır. Vs30 parametresinde de amaç zeminin deprem etkisini çoğaltma ve iletme potansiyelini belirlemektir. Yüksek Vs değeri, örneğin 1500 gibi, sağlam kaya zeminlere işaret eder. Bu zeminler, depremin etkisini artırmaz. 180-200 gibi düşük Vs değerleri ise alüvyal, yumuşak ve gevşek zeminlere işaret eder ki bu da depremin ivmesini artırarak hasarın da büyümesine yol açar. 17 Ağustos 1999 depreminde Beşiktaş’ta ivme 0.015 g olarak düşük düzeyde ölçülmüş ve bir hasara neden olmamışken, Avcılar’da ivme 20 katına, 0.30 g’ye çıktığı için beklenmeyen hasarlara ve can kaybına yol açmıştı. Bunun nedeni de Avcılar’da zeminin kötü, Vs değerinin düşük olmasıydı. Beşiktaş’ta ise zemin iyidir ve Vs değeri de yüksektir.”
